Tarihe Yardımcı Bilimler

Tarih ilminin değeri ve niteliği tanışılmaz. Ancak tarih de diğer ilimler gibi birçok ilmin yardımı ile bugünkü duruma gelebilmiştir.İnsanların yaptıklarıyla ilgili bütün ilim dallan, tarihle ilgilidir. Bu ilimlerden bazılan geçmiş yıllarda mevcut olmadıklanndan hepsi tarihin içinde gösterilirdi. Bu ilim dallan tarih ile birinci derecede ilgilidirler.

Tarihle Birinci Derecede İlgili Bilimler:
a) Sosyoloji (İçtimaiyat): Sosyal olayları, sosyal yaşayışın şekil ve gelişmelerini, bunlann sosyal gruplarda ve kişilerde nasıl belirdiklerini ortaya koyar.



b) Sosyal Psikoloji: Bazı tarihi olaylarda toplumun sosyal psikolojisi rol oynadığından, ruhi hareketlerin sosyal kısmı olan olaylar sosyal psikolojide ele alınır.

c) Etnografya: Kısacası kavimler bilgisi olup, toplumlann hayat tarzlan, örf, adet, gelenek ve göreneklerini inceler.

d) Etnoloji: Etnografyanın ilmini yapar. Bu itibarla etnografyanın çatısı
altında tarihe yardımcı ayn bir ilimdir.

e) Antropoloji: İnsan türünün geçmişteki durumlarını araştırır. Bu ilim dalının tarih ile birleştiği husus insan konusudur.
ft iktisat: ftlim olarak iktisat, iktisadi ilişkilerin konularını araştırır.

g) Felsefe: Tarihi de içine alan bir düşünce sistemi olup, tarih için büyük önem arz eden bir ilimdir. Bir devir içinde cereyan eden olaylar, o devirde geçerli düşünceler bilinmedikçe, tam olarak anlaşılmaz.
Akşemsettin Hazretlerini tanımadan, fetih ruhunu; Türk’ün İslam dinine hizmet telakkisini anlamadan, gaza farizesini; Türk milliyetçilerini ve Atatürk’ü tanımadan, istiklal Savaşı’nı anlamak pek kolay değildir. Bu yönüyle felsefenin tarihe etkisi büyüktür.

h) Coğrafya: Coğrafya tarihi olayların meydana geldiği alanın tabii ve coğrafi şartlarını araştırır, insanların tarihe konu olan hareketlerinin geçtiği mekanı tanzim ve tayin eder.

ı) Jeopolitik: Tarihi olayların oluşunda coğrafyanın kesin etkisi vardır. Toprağın verimli veya verimsiz oluşunun, iklim özelliklerinin tarihi olaylar üzerindeki etkisi üzerinde durur.

j) Tarihi Coğrafya: Bölgelerin, şehirlerin, kısaca coğrafi mevkilerin tarihlerini inceler. Bir şehrin kuruluş yeri, gelişmesi, nüfusu, halkın meşguliyeti tarihi coğrafyanın konusudur.

Tarihe Yardımcı Bilimler:
a) Filoloji (Dilbilgisi): Filoloji “Dilbilgisi” olup görevlerinden ilki anadili
çok iyi bilmektir.Filoloji, tarihte, her belgeyi yazıldığı dilde okuma ihtiyacından doğmuştur. Filoloji ilmi ile uğraşan filologlar, çeşidi dillere ait eserleri dilimize aktardıktan için, Filoloji tarihe yardımcı bir ilimdir.

b) Epigrafi (Kitabeler Bilgisi): Kitabeleri (yazıtlar) okuyan, sınıflandıran, yayınlayan ilme denir.

c) Paleografi (Eski Yazıları Tanıma Bilgisi): Paleografi, el yazılarıyla meşgul olur. Kaynaklarını araştınr ve onlan çözer.
Atalarımız Göktürk ve Uygur alfabelerini kullanmışlardır. Daha sonra Islamiye-tin etkisiyle Arap alfabesi kabul edildi. 1928den itibaren Latin harflerini esas alan şimdiki alfabe kullanılmaya başlanmıştır.

Yazı çeşitlerinin yanında yazıdaki üslûp çeşitliliği de çok önemlidir. Batıda bir hayli eski olan paleografi, bizde yeni gelişmektedir.
ç) Diplomatik (Belgeler Bilgisi): “Diplomatik vesika” dendiği zaman kağıt üzerindeki materyaller anlaşılır. Bu ilim, vesikalann çeşitlerini, biçimlerini inceler. Vesikaların sahte veya gerçek olduğunu ortaya koyar.

d) Nümizmatik (Paraları Tanıma Bilgisi): Paralar tarihi bakımdan en az vesikalar kadar önemli bir özellik gösterir. Hatta yazılı vesikalardan daha da önemli olduğu söylenebilir. Çünkü, yazılı vesikalarda kopya veya tahrif yapılabildiği halde paralarda bu mümkün olmaz. İktisadi yönden, paranın maden çeşidi, ayan ve ağırlığı o devletin ekonomik ve mali gücü hakkında bir fikir verir.
Tarihi yönden de, paranın kimin adına basıldığı, tarih ve basıldığı yer, devletin bağımlı veya bağımsız olduğu, kısacası gücü hakkında yeterli bilgi verir.

e) SigiIIografi (Mühürler): Mühürler de tarihi malzeme olmak bakımından paralar kadar önemlidir. Eski çağlardan beri resmi belgeleri damgalamak için kurşun, tunç ve diğer kıymetli madenlerden mühürler kullanılmıştır.

0 Armalar (Heraldik): Arma, ortaçağlarda çok kullanılan bir hakimiyet işaretidir. Batıda olduğu gibi Türklerde de arma görülmüş; genellikle silah, para ve bayraklarda kullanılan gelmiştir.

g) Genoloji (Şecere Bilgisi): Eskiden beri her ailenin kökenini ve atalarını gösteren bir (şeceresi) soy kütüğü bulunurdu. Mesela, Osman Gazi, kendisini efsanevi bir şahsiyet olan Oğuz Han neslinden, İran hükümdarları da kendilerini Sasanilerin devamı olarak gösterirler. Asılsız ya da sahte olmayan hakiki şecerelerden tarih ilmi çok iyi faydalanır.

h) Metroloji (Ölçü ve Tartı Bilimi): Tarih ilminin ihtiyaç duyduğu hususlardan biri de geçmiş devirlerde kullanılan her türlü ölçüdür.

ı) Arkeoloji (Eski Eserleri Tanıma Bilgisi): Tarih ilminde, başvurulacak vazgeçilmez malzeme eski eser kalıntılarıdır. Eski devirlerin aydınlatılmasında arkeoloji önemli bir rol oynamıştır.

j) Coğrafya: Tarihin tanımında ifade edildiği gibi, tarihi olaylar bir mekan üzerinde cereyan etmektedir. Bu yönüyle coğrafya, tarihe yardımcı bir ilim olma özelliğini muhafaza etmektedir. Otoriteler coğrafya ilmine dayanmayan tarih kitabının tarih değil roman sayılması gerektiğini belirtirler.

k) Onamastika (Onamatolojisim Bilgisi): Yer, insan, nehir adlarına bakarak, tarihi sonuçların ortaya çıkartılmasına yardımcı olur. Yer, nehir ve insan adlarında. Antik Çağdan, Türk-tslam medeniyetine, hatta atalarımızın eski anayurdu olan Türkistan’a kadar uzanan ilginç tespitlerle karşılaşılabilir.

I) Kronoloji (Takvim Bilgisi): Kronoloji özellikle astronomların yardımıyla işlenen, tarihten kopmuş bir ilimdir. Tarihi bir olay için, yer ve zaman kuşkusuz en önemli öğedir. Tarihi olaylar, kronolojik bir sıraya konmazsa birbirine karışır.

Alıntı