Apaçi ya da Apaş, Arizona ve New Mexico bölgesinde, Mogollon ve Sierra Madre sıradağlarında yaşayan Kızılderili kabilesi. Avrupalı beyazlara en büyük direnişi gösteren Amerikan Kızılderilileri arasında Apaçiler ilk sırayı alır. Apaçiler bugünkü Arizona ve New Mexico bölgesinde, Mogollon ve Sierra Madre dağ silsileleri başta olmak üzere çorak ve dağlık arazilerde yaşıyorlardı. Amerika kıtasının 1492′de Colomb tarafından keşfedilmesinden sonra Avrupanın çeşitli yerlerinden denizci uluslar, İspanyollar, Portekizliler, İngilizler ve Hollandalılar başta olmak üzere Amerika kıtasının zenginliklerine el koymak amacıyla aralarında yarışa girdiler. Essa-queta (Ova Apaçilerinden) Direniş Yüzyıllar boyunca güneydeki İspanyol kökenli Meksikalılarla savaşmışlar, bu savaşlar sırasında da iyice sert, acımasız ve vahşi tabiatlı bir karakter geliştirmişlerdi. Meksikalılar Apaçileri gördükleri yerde sorgusuz sualsiz öldürüyor, çocuklarını kaçırıp köle olarak kullanıyordu. Buna karşılık da Apaçiler sık sık Meksikaya yağma baskınları düzenliyordu. Bu karşılıklı güç dengesi kuzeyden Avrupalıların yaklaşması ile değişmeye başladı. 1860 yılından itibaren Siular, Cheyenneler, Comancheler ve Kiowalar gibi büyük Kızılderili ulusları beyazlarla savaşarak topraklarını kaybetmeye başladı. Beyazlar Apaçileri bütün Kızılderililer arasında en vahşi ve en tehlikeli ulus olarak görüyordu. 1876da Amerika Ordusu Çirikavaları bir Kızılderili kampına taşımayı denedi. Fakat Gerenimo Meksikaya kaçtı. Beyazlar tarafından korku saçan bir Apaçi olarak tanıtıldı. Yaptığı şeyler abartılı bir biçimde yansıtıldı. Askerler onu yakalayabilmek için çok büyük mücadeleler verdiler. Mücadelenin son 5 ayında 5000 asker ve 500 keşifci izlerini takip ederek Gerenimoya ve kampına ulaştı. O ve adamları teslim olmaya zorlandılar ve sonunda yakalandı. Arizonaya geri gitmeyi umdu ama Gerenimo ve adamları Florida St. Augustineye nakledildi. Nakledildikleri yerde çoğu sıtma ve tüberkülozdan öldü. Gerenimo büyük bir aşkla sevdiği topraklarını bir daha göremedi. Arizonada yıllar sonra federal hükümetin hapsettiği kampta bir mahkûm olarak öldü. Geronimo (Çirikava Apaçilerinden) Apaçi adının kökeni Apaçi (Apache) kelimesi ilk kez Juan de Onate tarafından 9 Eylül 1598 tarihinde San Juan Puebloda kullanılmıştır. Kelimenin kökeni hakkında çeşitli hipotezler olsa da en yaygın ve kabul edileni, Zuni dilinde ʔaapaču ya da Yavapai dilinde ʔawáača kelimelerinden geldiği yolundadır. Günümüzde Apaçi halkları arasında yalnızca Hikarilalar Apaçi (Abáachi) adını kullanırlar. Türkiyede Kızılderili denince akla ilk gelen kabile Apaçilerdir. Bir başka deyişle, Türkiyede Kızılderili imajı Apaçilerle ifade edilir . Bunda, Türkiyede bir dönem en popüler çizgi romanlarından olan Teksas ve Tommiks gibi çizgi romanların yaygınlığı etkendir. Apaçi kelimesi Türkçede Apaş olarak da geçer. Apaş kelimesi sözlüklerde mecazen hayta, külhanbeyi, efe anlamında da kullanılır. Bu mecazi kullanımı Türkçeye Fransızcadan geçmiştir. Bunda, Apaçilerin, özellikle de Çirikava Apaçilerinin yağmacı olmalarının etkisi vardır. Apaçi kemanı çalan bir Çirikava Apaçisi 1886'da A. Frank Randall tarafından çekilmiş fotoğraf Apaçi dilleri Diğer Amerika Kızılderililerinden oldukça farklı olan Na-Dene dilleri ailesinden dlleri konuşan Kızılderililer, Sibirya kökenlidir. En büyük grubunu oluşturan Atabask dilleri, coğrafi konumları baz alınarak Kuzey Atabask dilleri (Alaska ve Kanada), Pasifik Atabask dilleri (ABDnin kuzey Pasifik kıyıları) ve Güney Atabask dilleri (ABDnin orta güneyi ve Meksika sınırı) biçiminde üç alt grupta toplanırlar. Güney Atabask dilleri alt grubuna, Navaholar dışındakilerin hepsi Apaçi olduğundan Apaçi dilleri adı da verilmektedir. Ova Apaçi dilleri Ova Apaçicesi Konuşanı bir iki kişi olup Oklahomada Na-Dene olmayan Kiowalar arasında yaşarlar. Navaho-Apaçi dilleri Doğu Apaçi dilleri Hikarilaca. New Mexiconun kuzeyi ile Koloradonun güneyinde konuşulur. Llanero Hoyero Lipanca. New Mexiconun doğusu ile Teksasın batısında konuşulur. Batı Apaçi dilleri Meskalero-Çirikavaca Çirikavaca. Arizonanın güneyi ile New Mexiconun güneybatısında konuşulur. Ünlü Apaçi kahramanı Geronimonun anadilidir. Chiricahua Mimbreño Mogollon Meskaleroca. New Mexiconun orta bölgelerinde konuşulur. Batı Apaçicesi [kendilerince Ndee biyatiʼ / Nnee biyatiʼ ; Arizonanın orta bölgelerinde konuşulur. Günümüzde Apaçi adı daha çok bu dili konuşanlar için kullanılmaktadır. Cibecue Kuzey Tontocası Güney Tontocası San Carlos Tsézhiné Pinal Apache Peaks San Carlos proper White Mountain Navahoca Arizona, New Mexico, Utah ve Kolorado eyaletlerinde konuşulur. Konuşanı en kalabalık Na-Dene dilidir. wikipedia
