Ay'ın Görünen Hareketi

Ayın görünen hareketinin izlenmesi Güneş’inkine göre çok daha kolaydır. Işığı zayıf olduğu, dolayısıyla yıldızlarla birlikte görülebildiği için Ay’ın, yıldızlara göre gök küresi üzerindeki yeri kolayca saptanabilir. Ay’ın günlük harekete katıldığını, yani doğup battığını hepimiz biliyoruz.

Ay’ın bu günlük hareketi bir ay boyunca, her gece bir yıldıza göre izlenirse, her gün doğuya doğru 13° kaydığı görülür. Yani Ay, her gün yıldızlara göre 52 dakika daha geç doğar. Ancak bu ortalama bir değerdir. Ay’ın doğuya doğru olan bu kayma hareketi mevsimden mevsime değişir. Ay, sonbahar ılımında dolunay evresinde iken, geri kalma süresi arka arkaya bir kaç gece için 20 dakikaya kadar azalır.

Ay, tam ilkbahar ılımında iken geri kalma 52 dakikadan fazla olur. Ay’ın bu hareketi, Yer çevresindeki yörünge hareketinin bir sonucudur. Burada Yer’in Güneş çevresindeki hareketinin de etkisi vardır.
Gezegenlerin Hareketleri


Ayın Uzanımı ve Evreleri
Yer- Ay ile Yer- Güneş doğrultuları arasındaki açıya, A/ın uzanımı denir. Ay’ın yıldızlara göre günde ortalama 13°, Güneş’e göre ise günde 12° lik görünen bir kayma hareketi olur. Böylece Ay’ın uzanımı ve dolayısıyla Ay’ın Güneş tarafından aydınlatılan yüzünün Yer’deki gözlemciye göre durumu ay boyunca sürekli değişir.

Bu değişimin sonucu olarak, Ay’ı farklı zamanlarda farklı şekillerde görürüz. Bu şekillere Ay’ın evreleri denir. O hâlde Ay’ın evre göstermesi, Güneş’ten aldığı ışığı yansıtması ve uzanımının değişmesi ile olur. Ay ve Güneş, gök yüzünün aynı tarafında ve uzanımı 0° olduğu zaman Ay kavuşumdadır, denir ve biz, Ay’ın karanlık yüzünü görürüz. Yeniay denilen bu evreden bir gün sonra Ay, ince bir hilâl şeklinde görülür. Bunu izleyen günlerde hilâl gittikçe büyür ve bir hafta sonra Ay uzanımı 90° olur.

Ay’ın Güneş ışığını alan yüzünün hemen hemen yarısı yerden görülür, ilk dördün evresi denen bu durumda Ay yarım daire şeklinde görülür. Bu evreden sonra (uzanım 90° den büyük olunca) Ay yarım daireden büyük görünmeye başlar, ilk dördün evresinden bir hafta sonra (uzanım 180°) Ay karşı kavuşum durumundadır, denir. Bu durumda Güneş’ten yansıttığı ışığın tamamı Yer’den görülür. Ay’ın bu evresine dolunay denir. Bundan sonra ışıklı yüz küçülmeye başlar ve bir hafta sonra (uzanım 270°) yeniden yarım daire şeklini alır ve Ay’ın bu evresine son dördün denir. Görünen Ay küçülmeye devam eder ve bir hafta sonra (uzanım 360°) Ay yine görülmez olur. Bu evreye de yeniay evresi denir. Son dördünü izleyen hilâl evresinde Ay, Güneş’in doğuşundan biraz önce ufkun doğusunda görülür.

Yeniayı izleyen hilâl evresi ise batı ufkunda Güneş battıktan hemen sonra görülür. Bu evrede Yer’den Ay’a yansıyan ışık nedeniyle Ay’ın karanlık yanı da belli belirsiz görülebilir, ilk dördün evresinde, Güneş battığı anda, Ay gözlem yerinin meridyeninde bulunur. Dolunayın ise hemen hemen tam Güneş batışı sırasında doğduğu görülür.
Ay ve Güneş’in bu görünen hareketleri günlük hareketin zıt yönündedir. Açık olarak görülüyor ki art arda gelen iki yeniay aynı noktada olmaz. Bir yeniay evresinden sonra Ay’ın tekrar Güneş’e kavuşması için, bir kez dolandıktan sonra yaklaşık 27° lik bir dolanma daha yapması gerekir. Bu nedenle iki aynı evre arasındaki zaman farkı olarak tanımlanan kavuşum ayı, bir yıldız ayından uzun olur. Bir kavuşum ayı 29.53059 gündür. Bir ay denilince, kavuşum ayına ait zaman anlaşılmalıdır.

Görünen hareketini ana hatları ile özetlediğimiz Ay’ın gerçek hareketlerine bir göz atacak olursak iki tür hareketinin olduğunu görürüz. Yer ve diğer gezegenlerin Güneş çevresindeki hareketleri gibi, Ay da Yer çevresinde Newton yasalarına göre, odaklarından birinde Yer bulunan çembere çok yakın bir elips yörüngede dolanır. Ayın ikinci gerçek hareketi, ekseni etrafındaki dönmesidir Gözlemler Ay’ın hep aynı yüzünü gördüğümüzü gösteriyor. Bu da Ay’ın dönme dönemi ile yörünge döneminin eşit olduğu anlamına gelir.


Alıntı