Borçlar Hukuku Ders Notları 1.Alacaklı, Borçlu, Edim nedir Alacaklı:Borç ilişkisinde borçludan bir edimde bulunmasına isteme olan kişi Borçlu:Borç ilişkisinde alacaklı karşısında bir edimde bulunmakla olan kimse Edim:Borç ilişkisinin konusu edim çeşitleri : yapma yapmama,şahsi-maddi edim,sürekli-ani edim,bölünebilir –bölünemez edim olumlu edim :ücret vermek, olumsuz edim: rekabet yasağı 2.Borcun Kaynakları Nelerdir • Hukuki işlemlerden ve özellikle sözleşmelerden doğan borçlar • Haksiz fiillerden doğan borçlar • Sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlar 3.Hukuki işlemlerin özellikle sözleşmeden doğan borçlarının açıklayınız Hukuki işlem sonuç doğurmaya yönelmiş irade açıklaması 1.İrade açıklaması:kişinin iç lamine ilişkin husustur dış aleme aktarma diyebiliriz irade açıklaması acık veya örtülü bir biçimde yapılmış olabilir her ikisice sonuç bağlar susma örtülü kabul sayılmaz çünkü kimse hukuki cevap vermek zorunda değil bazen susma örtülü beyan kabul edilir şöyle teklifte bulunan kimse uygun şartlarda işin özel niteliğinden gerekse durumun gereklerinde dolayı karşı tarafın kabul beyanını beklemek zorunda olmayıp da teklif uygun bir süre içinde redde olunmamış ise sözleşme gerçekleşmiş demektir bu durumunda karşı tarafın örtülü beyanı sayılacak 2.Hukuki sonuç:hukuki sonuç oluşması iradenin açıklanması yetmekte bu iradenin bir hukuki sonuç yönelmesi ve bu sonuçun hukuk düzenince tanıması gerekir gerçek ve ortak amaçlar araştırılması gerekir 4. Hukuku işlemler kaça ayrılır 1.Hukuki işleme katılan tarafların sayısına göre yapılan ayrım Birikişinin iradesi açıklamasıyla yeterli ise tek taraflı hukuki işlem iki kişi olunca iki veya çok taraflı işlem tek taraflı huk işlemler:vasiyet fesih takas beyanı iki veya çok taraflı hukuku işlemler: sözleşme ve karalar 2.Borçlandırıcı işlemler (taahhüt-tasarruf işlemleri) Borçlandırıcı haklar bir hakkı doğrudan doğruya etkide bulunmayan sadece malvarlığının pasifini artıran işlemler tasarruf işlemleri ise hak doğrudan doğruya etki eden yani devreden değiştiren veya sona erdiren işlemleri borçlandırıcı işlemler örnek kendine ait olmayan mal için satış sözleşmesi düzenlemiş ise malı teslim etme borcu yüklenmiştir tasarruf işlemler borcu yaratan değil bir hakkı doğrudan etkileyerek onu ortadan kaldıran azaltan hukuki işlemler bir kimsenin mülkiyetindeki bir şeyi başkasına devretmesi alacağın temliki örnek verilir Arasındaki fark: • Tasarruf işlemleri borçlandırıcı işlemlerden doğan borcu yerine getiren işlemlerdir • Tasarruf işlemlerinin sonuç doğurması tasarruf edenin işlemi yaptığı sırada tasarruf yetkisine sahip olmasına bağlıdır • Borçlandırıcı işlemlerde işlemi yapan kişinin tasarruf yetkisine sahip olması gerekmez • Tasarruf işlemleri bir hakkın devri sonucu doğururlar ve bir kez yapabilir • Tarih itibariyle ilk yapılan tasarruf işlemi öncelik ilkesine göre geçerlidir • Borçlandırıcı işlemlerde ise eşitlik ilkesi geçerlidir 3.Sağlar arası işlemler / Ölüme bağlı işlemler Hukuki işlem sonuçları irade açıklanmasında bulunan kişinin sağlığında doğruyorsa sağlar arası hukuki işlemlerden söz edilir irade açıklaması bulunan kişinin ölümünden sonra meydana gelirse ölüme bağlı hukuki işlem söz edilir ölüme bağlı tasarruflar ve bağışlar grubuna girer 4.Diğer hukuki işlemler a)Şekle ve şekle bağlı olmayan işlemler borçlar kn.şekilsizlik yada şekil serbestliği ilkesini benimsemiştir. b)İvazlı /İvazsız işlemler:yapılan hukuki işlem ödeme karşılığı ise ivazlı karşılığı yoksa ivazız satım sözleşmesi ivazlı vasiyet ise ivazız c)Sebebe bağlı işlem/Sebebe bağlı olmayan işlemler:sebep bir hukuksal işlemin yapılmasında etken olan nihai amaçtır.kazandırıcı işlemin hukuken geçerli olabilmesi sebebin geçerliliğine bağlı ise sebebe bağlı işlem değil ise sebebe bağlı olmayan bir işlem söz konusudur 5.Sözleşmeyi açıklayınız İki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamalarıyla meydana gelen hukuki işleme sözleşme denir sözleşme sözleşme iki taraflı hukuki işlemdir • Bir taraf borç altında ise tek tarafa borç yükleyen sözleşme(bağışlama) denir • Borç sözleşmeleri genel olarak sağlar arası bir hukuki işlemlerdir • Sözleşmelerde şekil serbestliği vardır Sözleşmenin unsurları: a)İrade:En önemli unsur b)İradenin açıklanması: Dış dünya yansıyan insan iradesi ruhsal bir olgu ruhsal bir olgu hukuksal bir olgu değildir. Sözleşmenin olması için iradenin açığa vurulması gerekir. c)Karşılıklı irade: Tek taraflı bir irade yeterli değil en az iki iradenin karşılıklı olarak iradelerini açıklaması gerekir. d)Konu: Edim de dahil olmak üzere sözleşmeyle meydana gelen ilişkinin tümü sözleşmenin konusudur. 6.Sözleşmenin kurulma aşamaları nelerdir • İki tarafın karşılıklı birbirine uygun suretle rızalarını beyan tamam olur • İcap (teklif öneri) önce açıklayana denir sonra açıklayana kabul denir • İcap sözleşme yapma çağrısıdır tek taraflı hukuki işlemde icap karşı tara ulaşınca sonuç doğurur • Sözleşmenin esaslı noktasını içermeyen ve karşı tarafa kabul edildiğinde sözleşmeyi Kurulabilecek olgunlukta olmayan beyanlar icaba davet sayılır • Bir beyanın icap mı davet mi olup olmaması beyanın yorumlanması gerekir tarife ve fiyat Listesinin gönderilmesi icap sayılmaz fiyatını gösteren sergilenmesi icap sayılır bir beyanın Kabul sayılabilmesi için içerik olarak icaba uygun olması gerekir İcap in özellikleri: • İcap zaman olarak kabulden önce yapılır • İcap kesin olarak bir kabul çağrısı önerisidir • İcap tek taraflı hukuki bir işlem olup karşı tarafa ulaşınca sonuç doğurur • İcap gaipler arasında ise özel bir düzenlemeye tabidir • İcapçı belli koşulların gerçekleşmemesi halinde icaptan dönebilir • İcap belli şekil e bağlı değildir yazılı yada sözlü olabilir Kabulün özellikleri: • Kabul sözleşme yapma önerisinin uygun görülmesi bu doğrultuda irade açıklaması • Kabul sonuç doğrucu bir işlem olduğundan icaptan daha önemlidir • Sözleşmenin olması için kabulün icaba uygun yapılması gerekir • İcabı değiştiren kabul yeni bir icap sayılır • Kabul açık ve örtülü olmak üzere iki şekilde olabilir • Bazı durumlarda susma kabulden sayılmış • Kabul bu iradeyi açıklayan kişiyi bağlar kabul ile sözleşme kurulmuş olur • Sözleşmenin unsurları kabul haberinin gönderildiği an başlar 7.Sözleşmede şekil açıklayınız 1)Geçerlilik a)Kanunu: yazılı ve resmi b)İrade 2)İspat 1)Geçerlilik kanunu açıklık olmadıkça hiçbir şekle tabi değildir taraflar serbesttir Bir şekle tabi ise kanunu geçerlilik şartı olarak şekçili aradığı durumlarda yazılı ve resmi Şeklinden bahsetmek gerekir resmi şekil .işletmenin yetkili bir makam veya şahıs önünde Yasaların aradığı usul ve koşulları uyularak yapılması 2)İspat.kırk milyon geçtiği zaman ispatlanması gerekir 8)Sözleşme serbestliğini sınırlayan haller a)Emredici kanun hükümlülerini aykırılık:yapıldığı zaman kanuna karşı hile b)Kamu düzenine aykırılık c)Ahlak ve adaba aykırılık d)Kişilik aykırılık e)Konusu imkansız olan sözleşmeler:sözleşme yapma vadi(ön sözleşme) 9)Gabin nedir Sözleşme yapılırken diğer tarafı sömürmesi oluşması: a)Objektif şart:ivalar arasındaki açık bir nispetlik bulunmaktadır b)Sübjektif şart:nizbetsizlik zarara uğrayacak tarafın tecrübesizliğinden zor durumdan veya hafifliğinden yararlanması Hükümleri: • Gabide kalan kişi sözleşmenin yapılmasından sonra 1 sene sonra iptal eddirebilir • Yargıç zamanı kendi tespit etmesi • Tazminat davası açılabilir 10.Sözleşmede irade ile beyan arasında uygunsuzluk hallerini açıklayınız 1)İrade ile beyan arasında istenerek yaratılan uygunsuzluk a)Şaka beyanı b)Zihni kayıt c)Muvazaa 2)İrade ile beyan arasında istenmeden meydana gelen uygunsuzluklar(irade sakatlıkları) a)Hata b)Hile c)Tehdit Tek tarafın istediği uygunsuzluk hallerini şaka beyanı zihni kayıt ikidir şaka beyanı:karşı tarafın beyanını ciddiye almayacağı kanısında hareket ederek gerçek iradesini uymayan bir beyanda bulunursa şaka beyanı söz konusudur bu kurallar bağlayıcı değildir Zihni kayıt:beyan ettiği şeyi istemiyorsa örneğin kefil olduğu veya otomobil satın aldığını beyan ettiği halde içinden arzu etmiyorsa v…. Bu tür beyanlar geçerli olup beyanda bulunan şahsi bağlar Muvazaa(danışıklılık): üçüncü şahısları aldatmak i amacıyla gerçek iradelerini uymayan bir işlem yapmaları ve görünürdeki bu işlemin kendilerine bağlamayacağı konusunda anlaşmalarıdır taraflar bazen işlemin alında gerçek iradelerin uyan başka bir işlemide Gizleyebilir iki şekilde : a)Mutlak (adi )muvazaa :tarafların gerçek iradelerine uymayan bir işlem yapmaları ve görünürdeki bu işlemin kendilerini bağlamayacağı konusunda anlaşmalarını ifade eder b)Nispi muvazaa: tarafların gerçek iradelerini uyan işlemi bir görünürdeki işlem altında gözledikleri muvazaa olayı farklı gizli olmasıdır ancak her iki muvazaa halinde taraflar arasındaki görünürdeki işlemin hüküm tanımayacağı konusunda bir muvazaa anlaşması vardır her iki Side gerçek iradesini uymayan işlem batıldır. Muvazaanın hükmü: Hükümsüzdür.gizli işlem geçerli sayılır nispi muvazaa gizli işlem şekil şartlarına uygun olara yapılmışsa geçerlidir. Muvazaalı işlemin geçerliği iyi niyetli üçüncü kilere karşı ileri sürebilir. Muvazaalı işlem adi veya senede bağlı ise tanıkla kanıtlayamaz hukuki işlem resmi şekilde yapılmış ise adi senetle ile ispatlarlar 3 kişiler muvazaa iddialarını ispatyabilir. a)Hata :sözleşmenin taraflarının birinin yanılarak gerçek iradesini uymayan bir beyanda bulunmasıdır esaslı hatalar hataya düşene sözleşmeyi iptal hakkı verir borçlar kn. Bazı geleneksel beyan hatası hallerini başlıça esaslı hata halleri dikkate almıştır. Sözleşmenin niteliğinde hata – şahısta hata –miktarda hata bunların yanında beyan ve saik hata hallerinde söz konusu olur olur hatanın esaslı sayılması için hem objektif hemde sübjektif koşulun olması gerekir Saik hata:kişinin beyanda bulunurken yaptığı değerlendirmeler ve tahminlerde yanılmasını ifade eder b)Hile: bu durumda ise sözleşmenin taraflarından biri karşı tarafın hilesi sonucu yanılmıştır esaslı olması bile iptal davası acar c)Tehdit Korkutma.ikrah): Taraflardan biri yapmak istemedi bir sözleşmeyi kendisine veya yakınlarından birbirine ağır ve derhal meydana gelecek bir baskı halinde yapılmış ise 3. kişiye yapsa bile iptal 11.Hata kaça ayrılır 1)Beyanda hata a)Esaslı olmayan b)Esaslı 1)Kanunda sayılan Sözleşmenin niteliğinde hata Sözleşmenin konusu olan şeyde hata Şahısta hata Miktarda hata 2)Diğer durum yargıç takdiri 2)Saik hata a)Esaslı olmayan b)Esaslı 1)Sübjektif 2)Objektif 12)Sözleşmede hükümsüzlük(butlan ve iptal kabiliyeti) anlatınız 1)Butlan (kesin hükümsüzlük) Belli bir sakalık nedeniyle baştan itibaren kedisine bağlanan hukuki sonuçları doğurmayan ve geçerli hale getirilmeyen işlemlerdir Butlan sebepleri: • Ehliyetsiz temyiz kudretinden tam ehliyetsiz olma) • Şekle aykırılık • Muvazaa • Sözleşmenin konusunda emredici hükümlere kamu düzenine ahlaka kişilik haklarına veya imkansa olması Butlanın sonuçları hükümsüzdür baştan hukiki işlem doğurması yeniden yapılması gerekir Uygun olmaması acısından butlan 3 kişilere yansır 2.İptal kabiliyeti: Sakat olan sözleşmenin tam olarak hükümsüz hale gelmesi için eksik bulunan gecerlilik şartı ile kanunen tarafa iptal hakkı tanınmış olmasıdır . bu bozucu yenilik doğuran bir haktır gerçekten irade fesadı hallerinde iptal hakkı sahibi (hataya düşen hile sonucu yanıltılan ve korkutulan taraf) sözleşmeye baştan itibaren bağlı değildir buna karşılık karşı taraf bağlıdır. İrade fesahı uğrayan taraf hata ve hilede öğrenmede tarihinden itibaren korkutma ise bunun etkisinden ortadan kalktığı tarihten itibaren 1 yıl içinde sözleşmeyi iptal etmese sözleşmeyi icazet vermiş sayılır ve sözleşme onun bakımından bağlıyıcı hale gelir 1 yıl hak düşürücü süredir iptal hakkı için dava açılmasına gerekmez 12.Temsil nedir Başkası adına işlem yapılması yetki veren temsilci üçüncü sahip(temsilcinin yetki veren hesabına işlemde bulunacağı kişi) yetki veren tek taraflı bir hukuki bir işlemle temsilciye üçüncü şahısla işlem yapma kudreti ve donatmakta temsil bu özelliyle vekaletten ayrılmakta çünkü vekalet bir sözleşmedir vekile işin yapılması yükümlüğü yüklenmekte 13.Temsilin türleri nedir a)Doğrudan (vasıtasız)temsil:temsilci yetki veren nin hesabına ve adına davranırsa doğrudan temsil söz konusudur gerçek temsilcidir bütün sorumluluklar (alacak ve verecek ) yetki verene üzerinde doğmaktadır 1.Temsil yetkisi : temsil yetkisi yetki verenin tarafından tek taraflı bir irade acıklamasıla verilmesi şekle tabi değildir.yetkinin içeriğini veren tarafından belirler her zaman sınırlar kanun bazen özel yetki verilmesini aramıştır taşınmazı devretmek veya hakla sınırlamak bağışlama dava açmak ayrıca temsil sona erdiğinde 3 kişileri korumak için bazı hükümler yer verilmiştir belge ile verilmiş ise yetki belgesini geri vermek zorunda 2.Başkasına adına davranma :işlem yaparken başkasına adına davranması gerekir aksi takdirde alacak –verecek kendine yansır b)Dolaylı (vasıtalı )temsil: Dolaylı temsilde temsilci yetki veren hesabına fakat kendi adına davranmaktadır alım satım komisyoncusu hukuki işlemler ilk önce temsilcinin üzerinde doğar daha sonra bunları alacağın temliki ve borcun nakli kurallarına göre yetki verene devreder 14.Yetkisiz temsil nedir Başkası adına sözleşme yapan kimsenin temsil yetkisi yoksa yetkisiz temsil denir temsilcinin yetkisinin sona erdiği veya yetkisinin sınırlarını aştığı durumlarda yetkisiz temsil söz konusudur bir başkası temsili olmadığı halde başkasının adına sözleşme yapınca icazet (onay)vermedikçe bu sözleşmeye bağlı olmaz böyle durumda (menfi zararın) tazmini hakkında dava açılabilir temsilci sıfatının takının kimse kusurluysa müspet zararı ödemeye de mahkum olur 15.Haksız fiilden doğan borçları açıklayınız iki şekilde karşımıza geliyor a)borcu((söyleşmeye ) aykırılık ve b)haksız fiiller a)Borca aykırılık : bir zarar doğmuştur b)Haksizlik fiil:bir zarar doğmamıştır ancak zarar verici (fiil)sonucunda zarar veren için bir tazminat borcu söz konusu olacaktır 16)Haksiz fiilin unsurları a)Hukuka aykırılık b)Zarar: Maddi ve manevi olabilir maddi zarar malvarlığının mevcut durumu ile haksiz fiilden önceki durum arasındaki fark fiil bir zarar olabileceği gibi kardan yoksun kalma şeklinde olabilir manevi zararda kişinin kısmın şahsiyet haklarına tecavüz söz konusudur c)Kusur: Kusur hukuka aykırı sonucun istenmesi (kast) veya bu sonucu önlemek için gerekli iradenin gösterilmesidir.(ihmal) irade unsuruna sahip olan kusur ehliyetine sahiptir ve haksiz fiilden sorumlu tutabilir. Kusurun ispatmakla yükümlü kişi zarar görendir d)Nedensellik (illiyet bağı): Nedensellik bağı konusunda uygun illiyet bağı teorisi kullanılır haksiz fiil ile zarar arasında nedensellik bağı varlığını kabul edilmek için söz konusu fiil normal hayat tecrübelerine ve hatanın normal akışına göre zarar verici sonucun doğmasına elverişli olması gerekir 17)Kusursuz sorumluluk halleri nedir • Tehlike sorumluluğu başkaları için tehlike yaratan bir faaliyetle bulunan girşimçi kusurlu olmasa dahi bu girişimin yol açtığı zarardan sorumlu tutulmamalıdır • kusursuz sorumluluğun en önemlililerin bir istihdam edenlerin sorumluluğu 18)Haksiz fiilin hükümleri Haksız fiil işleyen kişi mağdurun zararına tazmin etmek zorundadır zarar görenini zararı ve sorumlu şahsi öğrenmesinden itibaren 1 yıl gerçekleştiği andan 10 yıl zaman aşımı 19)Sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlar nedir ve unsurları Bir kişinin malvarlığında haklı bir sebep olmaksızın bir diğer kişinin malvarlığı aleyhine meydana gelen zenginleşme unsurları: a)Zenginleşme: sebepsiz zenginleşme davanın açılmak şekil şart b)Fakirleşme : bir zenginleşirken bir kişinin fakirleşmesi c)Nedensellik bağı: d)Haklı bir sebebin bulunması: örnek. Hukuki sebep geçerli değil ise yahut borç olmayan şey ödenmişse Hukuki sebep gerçekleşmemişse Hukuki sebep sonradan ortadan kalkmışsa 20)Sebepsiz zenginleşmenin hükümleri • Sebepsiz zenginlemeden doğan borç iade • Sebepsiz zenginleşmeden davası şahsi niteliktedir • Zenginleşen kötü niyetli ise zenginleşmenin tümünü iade etmek zorunda • Zenginleşme iyi niyetli ise iade borcu geri verme zamanındaki zenginleşme miktarı ile sınarlıdır 1 yıl ve 10 geçmesi zaman aşımı 21)Borcun ifası nedir. İfa borç ilişkinin konusu olan edimin borçlu tarafından alacaklıya karşı yerine getirilmesi böylece borcun sona erdirilmesi Konusu para ise memleket parası ile ödenir, Yabancı para borcunun vadesinde ödenmemesi halinde alacaklı bu borcun vade veya fiili ödeme gününki rayicin göre TL ödenmesi gerekir 22)İfa yerini açıklayınız • para borçları alacaklının ikametgahında • Sözleşmeli stilim parça borçlar: sözleşme yapılırken o şeyin bulunduğu yer • Diğer tüm borçlar: borcun doğumu zamanında borçlunun oturduğu yerde (borçlunun ikametgahında) ifa olunur 23) İfa zamanı • İfa zamanı alacaklının borcun ifasını isteyebileçeği andır(muacceli yet anı) muacciliyet
Etmemiş borç istenemez • Kural olarak her borç doğduğu anda muaccel olur ve hemen ifası istenebilir • Ayın başı veya sonu tabirlerinden ayın 1 v son günleri anlaşılır • Süre gün olarak ise sözleşmenin yapıldığı gün sayılmaz sürenin son günü muaccel olur 24)Alacakların temerrüdü nedir Alacaklı temerrüdü alacaklının alacaklının haklı bir neden olmaksızın borçlunun edimini ret etmesi borçlunun diyebiliriz Sonuçları A-Bir şeyin teslimine ilişkin borçlarında Mali tevdi Malı sattırıp bedeli tevdi B-Diğer borçlarında Borçlu temerrüdü göre sözleşmenin feshi Alacaklı tmerüdünün en önemli sonucu tevdi veya sözleşmenin feshi yoluyla borçluya Borçtan kurtulma imkanı vermekte 1)Borcun konusu bir şeyin teslimi ise borçla tevdi ile borcundan kurtulabilir tevdi ile borçlunun borcundan kurtulabilmesi ancak başkasına teslimi mümkün olan edimler için söz konusudur şeyin nereye tevdi edileceğini yargıç belirler 2)Buna karşılık borcun konusu bir şeyin teslimi değil ise borçlu borçlunun temerrüde kurallarına öre sözleşmeyi feshedilir 25)Borçlunun temerrüdü Borçlunun temerrüdü iflası mümkün muaccel bir borcun borçlu tarafından zamanında yerini getirilmesidir . borçlunun şartları borculunun şartları Borcun muaccel olması ve ve alacaklaının ihtira : a)Borcun muaccel olması:alacaklı borculudan ifayı talep ve dava edileceğini anın gelmiş olmasını ifade eder ancak borçlu ifaden kaçınmak hususunda bir defi (savunma) hakkında sahipse bu hakkını ileri sürerek temerrüde düşmekten kurtulmak b) Alacaklının ihtarı: tacirler arasında ihtarların noter . iadeyi tahh. Veya telgraf bazı durmalarda ihtira gerek kalmaz biri borcun ifa edeçeği günün taraflarca birbirini belirlenmesi diğeri ise sözleşmede birbirine vadeyi ifa gününü belirleme borçlunun kusuru hiçbir rol oynamaz 26.Temerrüdün genel şartları a)Gecikme tazminatı Borcun temerrüde düşmesi gerekir borcun gecikmesiyle ilgili gelen zararlar fiili zarar: niteliğindeki gecikme zararı alacakların malvarlığında fiili olarak azalma ödenecek gecikme tazminatının başlangıç tarihi borçlunun mütemenit olduğu tarihtir b)Kaza halinde sorumluluk : temerrüde düşen borçlu bundan sonra kaza ile meydana gelecek zararlardan sorumludur temerüden itibaren hasar borçluya ait olmaktadır 27)Para borçlarında temerrüdün sonuçları Alt sınırı oluşturmak üzere temerrüt faizi (geçmiş günler faizi) ödenmesi sözleşmede belirtilmemiş ise tcmb 3 aralık günü kısa vd. kredi işlemlerindeki uygulandığı reeskont oranı üzerinden değerlenir. Temerrüt faizi akdi faiz miktarından az olamaz 28)Tam iki taraflı (karşılıklı ) snallgmatik sözleşmeler nedir Daha öncede belirtildiği gibi her iki tarafı da borç altına sokan sözleşmelere iki tarafı borç Yükleyen sözleşmeler denir bu sözleşmeler içinde bir tarafın edimi karşılığında diğer tarafın da mutlaka bir karşı edimin karşılığında diğer tarafında mutlaka bir karşı edimin Yüklendiği yani edimin değişiminin söz konusu sözleşme Alacaklıya 3 seçimlilik hakkı tanınmakta Aynen ifa ile birlikte gecikmeden doğan zararın tazmini talep etmek Aynen ifadan vazgeçip müspet zararın tazmin talep etmesi 29)Hangi durumlarda ek süre tayine gerek yoktur • Borçlunun durumunda mehil vermenin etkisiz kalacağı anlaşılırsa • Borçlunun temerrüde sonucu olarak Borcu ifasını alacaklı acısından için faydasız kalmışsa • Sözleşmede borç için kesin vade kararlaştırılmışsa 30)Borcu sona erdiren sebepler Tecdit(yenileme) alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi ifa imkansızlığı takas ve zaman aşımı 31)İbra nedir hükümleri nelerdir İbra alacakların borçluya yaptığı bir sözleşmeyle alacağından vazgcerek borçluyu borçtan kurtarması bütün borçları sona erer 32)Borcun yenilenmesini açıklayınız hükümleriyle Yeni bir borç meydana getirilmesi yenileme borcun konusu sebebinin ve tarafların değiştirilmesi Geçerli bir borcun varlığı Yeni geçerli bir borcun meydana gelmesi Tarafların yenilme niyeti bulunması Bu arada kanunda cari hesap sonuna değinilmiştir bir alacağın cari hesaba kaydedilmesi ile borç yenilenmiştir sayılmaz borç ancak hesap kapatılıp karşı tarafça kabul edilince yenilenmiş olur 33). Takas tanımı ve hükümleri nelerdir Takas iki kişi arasındaki aynı cinsten karşılıklı borçların bunların birinin tek taraflı Beyanıyla sona erdirilmesi Şartları: • Taraflar birbirinden alacaklı olmalıdır • Konu aynı olmalı • Borçların istenebilir olması • Takastan feragat edilmiştir olmamalıdır • Takas beyanı yanı talep hakkının kullanılması ile gerçekleşir 34)Zaman aşımı tanımı ve hükümleri nelerdir İki normda olmaktadır kazandırıcı (iktisadı) ve düşürücü (ıskatı) zaman aşımı iki aynı anlamda kullanmak a)Kazandırıcı zamanaşımı: eşya hukukunda bir aynı hakkın belli şartla belli süre devam eden zilyetlik sonucu kazanılmasını ifade eder ve burada konumuz dışındadır b)Düşürücü zaman aşımı: belli süre içinde hakkını talep etmemiş olan alacaklının alacağını dava yolu ile elde etme hakkını imkanını kaybetmesi zaman aşımında alacak sona ermez talep ve dava edilemez 35)Kusursuzluk imkansızlık nedir İfa imkansızlığı mevcut borcun borcun cebri icra yoluyla la elde edilemeyecek hale gelmesidir. 36)Alacağının temliki nedir Alacağı devreden ile alacağı devralan arasındaki yapılan sözleşme alacağın alacağı Devralan geçirilmesini ifade eder borçlu sözleşme dışındadır Şartları • Yazılı temlik sözleşmesi: temlik edenin imzası yeterli • Alacağın temliki yasaklanmamış olması: 37)İsimli Sözleşmeler nedir Yasada düzenlenmiş sözleşmelerdir a)Devir borcu doğuran sözleşmeler: hakkın (mülkiyetini ) devinden borcu doğururlar satım trampa bağışlama b)Kullandırma sözleşmeleri.: bir şeyin kullandırılması kira , ardiye,ödünç(karz) c)İş görme sözleşmeleri vekalet eser sözleşmeleri d)Saklama sözleşmisi: vedia ardiye tevdi sözleşmeleri e)Teminat sözleşmeleri: teminat sözleşmeleri mevcut bir borcun ifasını temin amacı güden sözleşme asıl bir borç sözleşmenin ferileri niteliği taşırlar f)Sonuçları ve talih ve tesadüfe bağlı olan sözleşmeler butün sözleşmeler edimin yerine getirilip getirilmediğini ve bunun kapsamını önceden belli olmayıp büyük ölçüde rastlantıya yada tarihe bağlanır kumar ölünceye bakmak gibi sözleşmeler örnektir g)Ortaklık sözleşmeleri: 38)İsimsiz sözleşmeler a) Karma tipli sözleşmeler : eşitli sözleşmelerin unsurlarını bir araya getirmekle beraber sözleşmeden bağımsız bir nitelik taşırlar örnek: kapıcı söz. Arsa payı kat karşılığı faktorıng ) b Kendi özgü yapısı olan sözleşmeler: yasada düzenlenmiş bulunan sözleşmelere ilişkin unsurları tümüyle yada bölümüyle içermez ler hakem sözleşmeleri sulh sözleşmeleri garanti sözleşmeleri lesing banka teminat sözleşmeleri 39)Kefalet açıklayınız kefaletin nitelikleri a)Ferilik: kefalet akdinin en önemli vazgeçilme özelliği kefaletin geçerli olması için bir asıl borcun olması gerekir b)Talilik: kefalet tali yani ikinci derecede bir akildir ilk başta borçlu takip edilmeli c)İvazsızlık: kefalet akdi sadece kefile yükümlülük yükler kefaletin konusu para ile belirler bilir bir borçtur. Kefalet hükümleri para ile tazmini mümkün olan her türlü borç hakkında uygulanır ancak bu borç banksına ait olmalıdır 40)Kefilin geçerlilik şartları nelerdir • Geçerli bir asıl borcun varlığı • Kefalet akdinin geçerli bir şekilde akidletmiş olması kefalet sözleşmesinin yazılı ve Sorumluluğu azami miktarı gösterilmelidir 41)Kefilin çeşitleri nelerdir a)Adi kefalet: Müteselsil olarak borç altına girdiğinin açıkça belirtilmediği ve kanunlarda açıkça belirtilmediği veya kanunlarda açıkça müteselsil kefaletin kabul edilmediği haller adi kefalet de söz konusudur bu düzenleme kefilin lehindir asıl borçlu takip edildikten sonra kefile başvuruluyor b)Müteselsil kefil: c)Birlikte kefil: d)Kefile kefalet: Alacaklıya karşı daha önce kefil olmuş veya alacak kimsenin borcuna tekeffül etmektir akit kefile kefil ile alacaklı arasında yapılmaktadır ilk kefil ise borçludur e)Rucua kefalet: Rucua kefil ilk kefile karşı asıl borçlunun ödeme gücünü tefakkul etmektedir akdin tarafları ilk kefil ile rucua kefildir rucua kefalet aksi karalaştırılmamakta adi kefalet niteliktedir, 42)Kefaletin sağladığı hukuki ilişkilerinin hükümleri A-Kefilin durumu: 1) Ödeme yükümlüğü Kefalet akdi ile kefil aynen eda borcu altına girmez kefil ölünce mirasçılara geçer 2)Defi hakları Defil ayrıca sahra ait defileride sürebilir B)Alacaklının durumu 1- Ödemeyi talep hakkı 2-Kefalet hukunda doğan yükümlükleri , alacaklı borçlunun ifasını üzerine alacağı nı iflas masasına kaydettirme ve iflasın açıldığını kefile bildirmekle yükümlü C)Borçlunun durumu 1)Kefilin ödemeyi borçluya ihbar yükümlüğü 2)Kefilin borçludan teminat talep edileceği haller 3)Ödemede bulunan kefilin asıl borçluya rucu 43))Bankalar kn. Acısından kefalet Bankaların gayri nakdi krediler,teminat mektupları, kefaletler, acal,ciro ve kabuller 44)İcra ve iflas kn. Açısından kefalet İcra dairesinden 3 kişiler kefil olmaktadır bunlar mütesesil kefalet hükmündedir alacaklı Alacağını iflas asasına kaydettirmek ve iflasın açılışından defile haberdar etmek zorunda 45)Ödünç (karz) nedir Karz bir akittir onunla ödünç veren bir miktar paranın yahut diğer bir misli şeyin Mülkiyetine ödünç olan kimseye nakil ve bu kimse dahi buna karşı miktar ve vasıfla ayni Neviden şeyleri geri vermekle mükellef olur Unsurları nelerdir: • Ödünç verilecek bir miktar para ya misli eşya • Ödünç konusu şeyin mülkiyetinin ödünç alana geçirilmesi • Ödünç alanın şeyin eşit miktar ve aynı nitelikte benzerine vermeyi üstlenmesi • Geri verme borcu ödünç sözleşmenin ana unsurlarından • Adi karzda faiz ödemesi için sözleşmede kararlaştırılmış olması • Ticari karzda faiz her zaman ödenir 46)Eksik borçların özellikleri nelerdir Zaman aşımı süresinin dolması ile talep ve dava hakkının düştüğü ancak kendisinin devam ettiği Borçlu kedi isteği ile Borcunu ödeyebilir Bu borçlara ifa edilebilir ancak dava edilemez borçlar denir Bu borçların ödenmesinde zenginleşme ve bağış sayılmaz
BORÇLAR HUKUKU DERS NOTLARI Birinci Kısım GENEL HÜKÜMLER Giris TEMEL BĐLGĐLER 1. BORÇLAR HUKUKUNUN KONUSU VE KAYNAKLARI I- KONUSU II- KAYNAKLARI 2. BORÇ, BORÇ ĐLĐSKĐSĐ VE SORUMULULUK KAVRAMLARI I- BORÇ Borç sözcüğü çesitli anlamlarla kullanılmaktadır. _ Dar anlamda borç, bir bakıma sadece para borcunu ifade eder. Diğer taraftan dar anlamda borç deyimi ile iki kisiden birinin diğerine karsı yerine getirmekle yükümlü bulunduğu bir davranısı ifade eder. _ Genis anlamda borç, alacaklı ve borçlu diye isimlendirilen iki taraf arasında doğmus veya kurulmus olan hukuki bir bağı ifade eder ki, buna “borç iliskisi” denilmektedir. II- BORÇ ĐLĐSKĐSĐ A) Tanımı Borç iliskisi, iki taraf arasında kurunla ve taraflardan birini ( borçluyu ) diğerine ( alacaklıya ) karsı belli bir davranıs biçiminde ( edimde ) bulunmakla yükümlü kılan hukuki bir bağdır. B) Unsurları 1) Alacaklı Alacaklı, aralarındaki borç iliskisine dayanarak borçludan kendisine bir edimde bulunmasını istemek yetkisine sahip bulunan taraftır. 2) Borçlu Borçlu, aralarında ki borç iliskisinden dolayı karsısındaki alacalıya bir edimde bulunma yükümlülüğü altına girmis olan taraftır. 3) Edim Edim, aralarındaki borç iliskisi dolayısıyla alacaklının borçludan isteyebileceği, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü olduğu bir davranıs biçimidir. a) Edim Konusu Edimin konusu, bir sey vermek, bir sey yapmak veya bir sey yapmamaktır. Edimin konusunun ahlaka, kanunun emredici hükümlerine, kamu düzenine ve kisilik hakların aykırı olmaması aynı zamanda objektif anlamda imkansız olmaması sarttır. Edimin konusunun belli olması hiç değilse belli edilebilir olması gerekir. b) Edimin Türleri i) Olumlu ( Müspet ) Edim Bir sey vermeye, örneğin bir miktar paranın ödenmesine, satılan malın mülkiyet ve zilyetliğinin alıcıya geçirilmesine, bir seyin geri verilmesine iliskin edimler ile bir sey yapmaya, örneğin isçinin isveren bir hizmet görmesine iliskin edimlere olumlu edim denir. ii) Olumsuz ( Menfi ) Edim Bir sey yapmamaya, örneğin rekabet yasağı anlasmasından doğan rekabette bulunmaya veya alacaklı tarafından yapılan bir davranısa katlanmaya iliskin edimlere ise olumsuz edim denir. iii) Ani ( bir defalık ) Edim Bir fiil veya birden çok fiillerle bir anda yerine getirilen edimlerdir. Örneğin boyacının ayakkabıyı boyaması. iv) Sürekli Edim Kesintisiz bir fiil veya davranısla ifa edilen, yani belli bir süre borçluyu devamlı bir uyma ( riayet ) yükümü altında bırakan edimdir. Örneğin kira sözlesmesinde kiracının kiralanan seyi sözlesmede anlasılacak biçimde kullanması. v) Bölünebilen Edim Edimin konusu olan seyin niteliğinde veya değerinde esaslı bir değisiklik olmaksızın birbirine esit birden çok parçalara ayrılabilen edimlerdir. Örnek: Taksitli satıs sözlesmeleri vi) Bölünemez Edim Edimin konusu olan seyin niteliğinde veya değerinde esaslı bir değisiklik olmaksızın birbirine esit birden çok parçalara ayrılması mümkün olmayan edimdir. C) Kaynakları “Borç iliskisinin kaynakları” deyimi, iki taraf arsında bir borç iliskisinin doğmasına sebep olan olguları ifade eder. 1) Hukuki Đslemler ve Sözlesmeler Hukuki Đslem: Bir kimsenin hukuki bir sonuç elde etmek maksadıyla iradesini açıklaması demektir. Sözlesme: Đki tarafın karsılıklı ve birbirine uygun irade açıklamaları sonucunda meydana gelen ( kurulan ) iki taraflı bir hukuki islemdir.Örnek: Kira sözlesmesi 2) Haksız Fiiller Haksız Fiil: Haksız fiiller, hukuka aykırı olan, hukuk düzenini hos görmediği ve yapılmalarına izin vermediği zarar doğurucu fiillerdir. Bu tür fiillerle baskalarına zarar veren kisiler zararlarını tanzim etmek zorundadırlar. Örnek: Bir kimseyi dövmek, yaralamak öldürmek, harmanını yakmak. 3) Sebepsiz Zenginlesme Bir kimsenin mal varlığının haklı bir sebep olmaksızın diğer bir kimsenin malvarlığının zararına olarak çoğalması veya azalmaması demektir. III- SORUMLULUK A) Tanımı Bir borç iliskisinde borçlu, alacaklıya karsı belli, bir davranıs biçiminde bulunma, yani üstlendiği ( taahhüt ettiği ) edimi yerine getirme yükümlülüğü altına girmistir. Borçlu, üstlendiği, edimini kendi isteğiyle yerine getirmeyecek olursa, hukuk düzeni alacaklıyı borçlunun malvarlığına el koyabilme imkanının tanımaktadır ki buna sorumluluk diyoruz, Baska bir deyisli sorumluluk “alacaklının alacağını alabilmek için borçluya ait mal varlığına cebri icra yoluyla el koyabilmesi yetkisi ve borçlunun bunlara katlanmak zorunda olması” demektir. B) Türleri 1) Kisi ile Sorumluluk Alacaklının alacağını elde edebilmek için doğrudan doğruya borçlunun bizzat kendisine ( sahsına ) el atabilmesi demektir.Örnek: Eski devirlerde alacaklı kisinin borcuna karsı kisinin vücuduna zarar veriyordu. Gözünü oymak, kulağını kesmek vb. Bu uygulama zaman yumusatılmıs önce hapis cezasına çevrilmis daha sonra ise hapis cezası da kaldırılmıstır. 2) Mal ile Sorumluluk Modern hukuk sistemlerinde borçlu borcunu ifa etmesinden dolayı sahsı ile değil, fakat malvarlığı ile sorumlu tutulmaktadır. a) Sınırsız sorumluluk Borçlunun borcundan dolayı bütün malları ile ( tüm mal varlığı ile ) sorumlu olması demektir. Bu sistemde haczi caiz olmayan mallar hariç ( borçlunun kendisi ve mesleği için lüzumlu elbise ve esyasını, ailesine lüzumlu olan yatak takımlarını vb malları haciz edemez ) b) Sınırlı sorumluluk aa) Belli mallarla sınırlı sorumluluk bb) Belli miktarla sınırlı sorumluluk Birinci Bölüm BORÇ ĐLSKĐSĐNĐN KAYNAKLARI Birinci Ayrım Hukuki Sözlesmelerden, Özellikle Sözlesmelerden Doğan Borç Đliskileri 1. HUKUKĐ ĐSLEMLER I. Tanımı ve Türleri Hukuki Đslem ( Muamele ): Hukuki bir sonucu elde etmek üzere irade açıklamasında bulunmaktır. a. Tek Taraflı Hukuki Đslemler Bir kimsenin sadece kendi iradesini açıklamasıyla meydana gelen hukuki islemdir. Örnek: Vasiyet b. Çok Taraflı Hukuki Đslemeler 2. SÖZLESMELER I- Tanımı Sözlesme ( akit, mukavele ), iki tarafın bir hukuki sonucu elde etmek üzere iradelerini karsılıklı ve birbirine uygun surette açıklamalarıyla olusan bir hukuki islemdir. II- Türleri Sözlesmeler borç yüklenen tarafın sayısına göre; a) Tek tarafa borç yükleyen sözlesmeler Bu tür sözlesmeler de taraflardan sadece birisi borç altına girmekte, diğer taraf ise borç yüklenmemekte, bir alacağa sahip olmaktadır. Örneğin bağıslama bu tür sözlesmelerden biridir. b) Đki tarafa borç yükleyen sözlesmeler Bu tür sözlesmeler de ise taraflardan her ikisi de borç altına girmektedirler. Örneğin, satıs, trampa, kira, eser ve hizmet sözlesmeleri bu tür sözlesmelerdendir. 3. SÖZLESMENĐN KURULMASI Bir sözlesmenin kurulabilmesi için, karsılıklı ve birbirine uygun surette yapılmıs olan iki irade açıklamasına ihtiyaç vardır. Bu irade açıklamalarından birine öneri ( icap ), buna cevap olusturan diğerine ise kabul denir. I. ÖNERĐ A) Tanımı Bir sözlesmenin kurulabilmesi için gerekli olan iki irade açıklamasından zaman itibariyle ilk öne yapılanına öneri ( icap ), bu açıklamayı yapan tarafa da öneren ( icapçı ) denir. Öneri, sözlesmenin kurulmasını sağlamak üzere girisimde bulunmak demektir. Bu girisim yani öneri, taraflardan herhangi birinden gelebilir; örneğin bir hizmet sözlesmesinde öneriyi isveren de, isçi de yapabilir. B) Mahiyeti ve Unsurları _ Öneri, tek yanlı ve karsı tarafa varması gerekli bir irade açıklamasıdır. _ Önerinin mutlaka da belli bir kisiye yapılması sart değildir; kamuya karsı da öneride bulunulabilir.Örnek: Mağaza vitrinleri Yapılan önerinin istenilen hukuki sonucu doğurabilmesi için bir takım unsurları içermesi gerekir. _ Öneri sözlesmenin esaslı unsurlarını içermis olmalıdır. Örneğin bir satıs sözlesmesi yapılmak üzere satıcı tarafından yöneltilen önerinin satısın konusu olan malı ve satıs bedelini içermesi gerekmektedir. Baska bir deyisle öneri o kadar tam ve mükemmel olmalıdır ki, karsı tafra hiçbir duraksamaya düsmeden kabul iradesini açıklayabilsin. _ Önerinin önerenin bir sözlesme yapma konusundaki iradesini “ciddi surette” yansıtması gerekir. Eğer öneride böyle bir nitelik bulunmuyorsa, bu irade açıklaması öneri değil, bir öneriye davettir. Uygulamada öneriye davet çesitli seklerde ortaya çıkabilir; örneğin gazetelerde, radyo ve televizyonlarda fiyat gösterilmeksizin reklamlar, ilanlar yapılması;vitrinlerde fiyatı gösteren etiket konulmaksızın mal sergilenmesi hep birer “öneriye davet” tir. Acaba öneren, yapmıs olduğu önerisiyle ne zaman kadar bağlı kalacaktır ? Borçlar Kanunumuz bu konuyu önerinin “süreli” veya “süresiz” olmasına göre farklı sekilde düzenlemistir. C) Öneriden Dönme Öneren Borçlar Kanunumuzda öngörülen sartlara uymak kaydıyla önerisinden dönebilir. Önerinin geri alındığı haberi karsı tarafa önerinin varmasından önce veya öneri ile aynı anda ulasırsa , yahutta öneriden öneri den sonra ulasmıs olmakla beraber karsı taraf önerinin geri alındığını öneriden önce haber alırsa, öneriden dönülmüs ( rücu edilmis ) yani öneri hiç yapılmamıs olur. II. KABUL A) Tanımı Kabul, önerenin yapmıs olduğu öneriyi karsı tarafın, ( kabulcünün ) verdiği olumlu cevaptır. Diğer bir deyisle kabul, karsı tarafın kendisine yapılmıs olan öneri ile tamamen mutabık olduğuna ( öneriyi bütünüyle benimsediğine ) iliskin tek yanlı ve varması gerekli irade açıklamasıdır. B) Mahiyeti ve Unsurları Kabul, açık ( sarih ) olabileceği gibi örtülü ( zımni ) de olabilir. Açık ( Sarih ) Kabul Eğer kabul iradesi açık ve seçik olarak açıklanmıs, yani kullanılan ifade ve sözcüklerden önerinin kabul edildiği duraksamaya yer vermeyecek sekilde anlasılmakta ise buna açık ( sarih ) kabul denir. Örtülü ( Zımni ) Kabul Diğer tarafın öneriyi kabul ettiği açıkça anlasılmamakla beraber, takındığı tavı ve davranıslarından onun bunu kabul ettiği sonucu çıkarılabiliyorsa, buna da örtülü ( zımni ) kabul denir.Örnek: Karsı taraf önerenin gönderdiği malları tüketir veya onları kullanmaya baslarsa öneriyi örtülü olarak kabul etmis sayılır. C) Kabulden Dönme Öneriden dönmede geçerli olan kurallar kabulden dönme için de geçerlidir. III. SÖZLESMENĐN KURULDUĞU AN 4. ĐLAN YOLUYLA ÖDÜL SÖZÜ VERME 5. SÖZLESMELERDE SEKĐL I. KAVRAM Sekil, iradenin muayyen bir tarzda ( belli biçimde ) veya muayyen vasıtalar ( belli araçlar ) ile beyan edilmesi ( açıklanması ) II. TÜRLERĐ Sekil, çesitli ölçütlere göre ayırıma tabi olabilir. Gerçekten doktrinde genellikle kaynaklarına göre kanuni sekil – iradi sekil; amaçlarına göre ise, geçerlilik sekli – ispat sekli gibi ayrımlara rastlanmaktadır. A) Kanuni Sekil – Đradi Sekil Kanuni ( yasal ) sekil, bizzat kanunun öngördüğü sekildir. Baska bir deyisle, bir sözlesmenin geçerli surette kurulabilmesi ( meydana gelebilmesi ) için tarafların iradelerini hangi biçimde açıklamaları gerektiğinin bizzat kanun tarafından belirlenmis olmasıdır. Đradi sekil ise, kanunun herhangi bir sekle tabi tutmadığı bir sözlesmeyi tarafların kendi istek ve iradeleriyle bir sekle tabii kılmalarıdır. B) Geçerlilik Sekli – Đspat Sekli Geçerlilik sekli bir sözlesmenin geçerli surette kurulabilmesi için uyulması gereken sekildir. Diğer bir deyisle, eğer bir sözlesme öngörülmüs olan sekle uyularak yapılmadıkça geçerli olarak doğmayacaksa, bu sekil bir “geçerlilik sekli” dir. Đspat sekli ise, bir hukuki islemin bir sözlesmenin varlığının kanıtlanması için öngörülen sekildir. Baska bir deyisle, eğer hukuki bir islemin veya bir sözlesmenin mevcudiyeti ancak belli bir sekilde ispat edilebilecek ise, bu sekil bir “ispat sekli”dir. C) Kanuni Geçerlilik Seklinin Türleri Medeni Kanunumuz ile Borçlar Kanunumuzun geçerlilik sekli olarak öngördüğü sekiller, “sözlü”, “yazılı”, “resmi” sekiller gibi çesitlidir. Sözlü sekil yani irade açıklamasının mutlaka sözle yapılması istenen sekil, Borçlar kanunumuzda olmayıp Medeni Kanunumuzda ve sadece iki hukuki islem hakkında söz konusudur ki, bunlar; 1. Evlenme sözlesmesi 2. Sözlü Vasiyet 1) Yazılı Sekil “Yazılı sekil”den maksat, tarafların el yazısıyla, daktilo, bilgisayar, veya baska bir aletle bir senet ( belge ) düzenleyerek altını imzalamalarıdır. Yazılı seklin, biri “metin”, diğeri “imza” olmak üzere baslıca iki unsuru vardır. a) Metin Metin, tarafların irade açıklamalarını içeren belgedir. Taraflar bu belgede üzerinde karsılıklı olarak anlasmaya vardıkları hususları belirtirler. Metnin bizzat borçlu veya alacaklı tarafından kalem alınması sart değildir. b) Đmza Yazılı seklin ikinci ve önemli unsuru olan “imza”, bir kimsenin kimliğini belli eden ve genellikle o kisinin öz adı ile soyadının yazılmasından olusan bir isarettir.Yazılı seklin tam olabilmesi için metnin borç altına giren kisi tarafından imzalanmalıdır. Ülkemizde imza atamayanlar imza yerine parmak basma ve mühür kullanmaktadırlar. 2) Resmi Sekil “Resmi sekil”den maksat, hukuki islemin yetkili resmi bir makam önünde yapılmasıdır. Bizim hukukumuzda bu makamlar “hakim”, “noter” ve “tapu memuru”dur III. SEKLE UYMAMANIN SONUÇLARI Hukuki islem, emredilen sekle uygun surette yapılmadığı takdirde hiçbir hüküm ifade etmez, yani batıldır. Hakim bu gibi durumlarda tarafların birinin ileri sürmesine gerek olmaksızın görevi gereği kendiliğinden dikkate almak zorundadır. 6. SÖZLESMELERĐN YORUMU 7. ĐRADE ĐLE ĐRADE AÇIKLAMASI ARASINDAKĐ UYUMSUZLUK I. LATĐFE BEYANI II. ZĐHĐ KAYIT III. MUVAZAA A) Kavram Muvazaa ya da danısıklık bir sözlesmede her iki tarafın iradeleri ile irade açıklamaları arsında bilerek ve istenerek, yani kasten yaratılmıs uyumsuzluktur.Baska bir deyisle, “bir beyanın karsı tarafın da muvafakiyetiyle yalnız görünürde ( zahiren ) yapılmasına, yani beyan edilen seyin istenilen sey olmadığı hususunda tarafların uyusmus bulunmalarına muvazaa, bu sekilde yapılmıs muameleye de muvazaalı muamele adı verilir. B) Türleri Muvazaanın baslıca iki türü vardır: Mutlak muvazaa ( adi muvazaa ) ve nispi muvazaa ( mevsuf muvazaa ). Mutlak Muvazaa Taraflar gerçekte hiçbir islem yapmadıkları halde, baskalarına karsı sanki bir hukuki islem yapmıs gibi görünmek anlasılır. Örnek: Bir tacirin, mali durumu kötülesen bir tacir arkadasının ticari itibarını yükseltmek amacıyla sanki borçlu imis gibi ona borç senedi ( bono ) vermesi gidi islemler de mutlak ( adi ) muvazaa söz konusudur. Nisbi Muvazaa Taraflar aralarında yaptıkları gerçek hukuki islemi görünürdeki islemin arkasına gizlemek, yani sanki görünürdeki hukuki islemi yapmıs gibi görünmek konusunda anlasırlar. Örnek:Bir satıcının çok sevdiği çalısma arkadasına altın bir kolye bağıslamak istediği halde sırf karısı ile arasının bozulmaması için arkadasıyla anlasarak aralarında bir satım sözlesmesi yaparsa bu bir nisbi muvazaadır. C) Hükümleri Görünürdeki Đslem:Tarafların baskalarını aldatmak, gerçek iradelerini onlardan saklamak maksadıyla yaptıkları islemdir ki, buna görünürdeki islem denir. Gizli Đslem: Nisbi muvazaada ise bu isleme ek olarak tarafların görünürdeki islemin arkasına sakladıkları gerçek islem vardır. Görünürdeki islem hükümsüz olup bu hükümsüzlük kural olarak bütün üçüncü kisilere karsı ileri sürülebilir ancak kanunumuz bu konuya da bazı istisnalar getirmistir. Gizli islem ise geçerlidir. Ancak bunun içinde, gizli islemin kanunun emrettiği sekle uygun surette yapılmalıdır. IV. ĐRADE BOZUKLUĞU Đrade bozukluğu hallerinde, irade ile irade açıklaması arasındaki uyumsuzluk bilmeyerek ve istemeyerek, yani gayri kasti olarak meydana gelir. Diğer bir deyisle, irade ile irade açıklaması arasındaki uyumsuzluk ancak kanunda sınırlı olarak belirlenmis olan sebepler yüzünden meydana gelmis olabilir ki, istenmeyerek ortaya çıkmıs olan bu uyumsuzluk haline irade bozukluğu ya da irade fesadı denir. A) Sebepleri 1) Yanılma Yanılmada ( hatada ) irade ile irade açıklaması arasındaki uyumsuzluk, iradesini açıklayan tarafın dikkatsizliğinden ileri gelir. Đradesini açıklayan kisi, yeteri kadar dikkat ve özen göstermediğinden hiç de arzu etmediği ve düsünmediği bir açıklamada bulunmus olur. Örnek: Bir tacirin 10 ton buğday satın almak istediği halde, yanlıslıkla iradesini 10 ton arpa alacağı seklinde açıklaması. 2) Aldatma Aldatmada ( hilede ) bir kimse bir takım yalan dolanlar ve yanıltmalarla bir irade açıklamasın da bulunmaya yöneltilir. Diğer bir deyisle, bir kimse bir takım yalanlarla kasten yanılgıya düsürülerek bir sözlesme yapma durumuna getirilir. Örnek: Altın suyuna batırılmıs bakır bir bilezik gerçek altın bilezikmis ve değerinden çok ucuza satılıyormus gibi gösterilerek bir kimsenin bunu satın alması sağlanırsa, bu bir “aldatma” dır. 3) Korkutma Korkutmada ( ikrah da ) bir kimsenin kendisine veya yakınlarından birine bir zara verileceği korkusu altında iradesini açıklama zorunda bırakılır. Bu nedenledir ki, açıkladığı irade ile gerçek iradesi ile uyumsuzluk doğmus olur. Örnek:Bir kimsenin alnına dayanan tabancıyla öldürülme korkusu altında evini kiraya vermeye veya tarlasını satmaya zorlamsı hallerinde “kokutma” vardır. Korkutmanın mevcut sayılabilmesi için; _ Ciddi olması _ Derhal gerçeklesebilecek ağır bir tehlike olusturması _ Korkutulanın bizzat kendisinin veya yakınlarından birinin kisiliğine malına yönelik olması _ Hukuka aykırı olması _ Korkutulanın o hukuki islemi yapmaya yöneltmis olması sarttır. B) Hükümleri Yukarıda gördüğümüz irade bozukluğu hallerinden birinin yani yanılma, aldatma, veya korkutmanın söz konusu olduğu bir sözlesme, iradesi bozulmus bulunan tarafı bağlamaz, fakat karsı taraf sözlesmeyle bağlıdır. Diğer bir deyisle irade bozukluğu hallerinin yaptırımı, tek taraflı bağlamazlıktır. Đradesi yanılma, aldatma, veya korkutma dolayısıyla bozulmus olan taraf, bu sözlesmeyi iptal edebilir. Bunun içinde bu yoldaki iptal iradesini, yani sözlesme ile bağlı olmadığını açıklaması gerekli ve yeterlidir. Ancak kanunumuz bu açıklamayı bir yıllık bir hak düsüm süresine bağlamıstır. 8. SÖZLESMENĐN KONUSU 9. ASIRI YARARLANMA ( GABĐN ) I. Kavram Đki tarafa borç yükleyen sözlesmelerde taraflardan birinin darda kalmasından, düsüncesizliğinden veya deneyimsizliğinden yararlanılarak edimler arasında yaratılan açık oransızlıktır. II. Sartları A) Edimler Arsında Açık Bir Oransızlığın Bulunması ( Objektif Sart ) Örnek: Bir dis hekimini bir dis çekimi için 500 milyon talep etmesi. B) Açık Oransızlığın Karsı Tarafın Özel Durumundan Yararlanılarak Yaratılması ( Sübjektif Sart ) Edimler arasındaki oransızlığın asırı yararlanma dolayısıyla sözlesmenin iptali imkanının doğurabilmesi için, belli sebeplerden ileri doğması sarttır. Bu sartlar; Darda kalma, genellikle bir kimsenin zor durumda bulunması, büyük bir sıkıntı içinde kalması demektir. Örnek: Açlıktan ölmek üzere olan bir kisinin çok düsük bir ücretle çalısmaya razı olması. Düsüncesizlik, bir kimsenin giristiği hukuki islemlerin sonunun düsünmemesi, kendi menfaatlerini iyi hesaplayamaması, aldatılmaya ve sömürülmeye müsait ( elverisli ) olması demektir. Deneyimsizlik, is hayatının gidisini bilmemek veya belli bir isin özelliklerinin gerektirdiği bilgi düzeyine erisememis olmak demektir. Örnek: Kendisine hediye edilmis antika bir tablonun değerini anlayamayan bir kimse onu fiyatının çok altında satarsa karsı taraf onun deneyimsizliğinden yararlanmıs olur. III. Hükümleri Borçlar kanunumuz zarara uğramıs ( gabine maruz kalmıs ) olana tek yanlı bir irade açıklamasıyla sözlesmeyi iptal etme yetkisini tanımaktadır. Asırı yararlanma yüzünden zarara uğramıs olan taraf, söz konusu sözlesmenin kurulmasından itibaren bir yıl içinde tek yanlı bir irade açıklamasında bulunarak sözlesmeyle bağlı olmadığını karsı tarafa bildirerek verdiği seyi geri isteyebilir. 10. TEMSĐL 1. Kavram Bir hukuki islem genellikle o islemle ilgili olan kimse tarafından bizzat yapılır. Ancak bazı durumlarda bir hukuki islemi bizzat yapmamızı engelleyen maddi veya hukuki bir takım engellerin bulunduğu durumlarda, bu islemin bizim tarafımızdan yapılmasını sağlayan kuruma ihtiyaç vardır. Đste bu “temsil kurumu”dur. Diğer bir deyisle temsil, bir hukuki islemin bir kimsenin adına ve hesabına bir baskası ( temsilci ) tarafından yapılmasıdır. Temsil iliskisinde daima üç kisi vardır. Temsil Olunan Temsilci Üçüncü Kisi Temsilci ( Mümessil ): Bir hukuki islemi baskasının adına ve hesabına yapan kimsedir. Temsil Olunan: Kendi adına ve hesabına bir hukuki islem yapılan bir kimsedir ki, ona temsil olunan deriz. Üçüncü Kisi: Temsilci ile o hukuki islemi yapan kimsedir. 2. Türleri A) Vasıtalı Temsil Kendisine yetki verilmis olan temsilci, hukuki islemi yaparken üçüncü kisiye onu baskasının “adına” yapmakta olduğunu söylemez ise burada vasıtalı temsil söz konusu olur. Örnek: Samsun’daki memur, Ankara’daki arkadasına kendisine uygun bir ev kiralaması için temsil yetkisi vermistir. Ankara’daki arkadası bu yetkisine dayanarak bir ev kiralar ve bu evi arkadası adına kiraladığını ev sahibine söylemez ise bu sözlesmeden doğan haklar ve borçlar temsilciye ait olur. Bu kisi daha sonra söz konusu bu hak ve borcu temsil olunana devreder kira sözlesmesinin hükümleri ancak bu devirden sonra temsil olunana geçmis olur. B) Vasıtasız Temsil Bu temsil türünde ise, kendisine yetki verilmis olan temsilcinin yapmıs olduğu hukuki islemin hüküm ve sonuçları, yani bütün hak ve borçlar islemin yapıldığı andan itibaren, doğrudan doğruya “temsil olunana” ait olur. Temsilci bu islemden hiçbir hak kazanmadığı gibi, hiçbir borç altına da girmez. Đslemin hükümlerinin bastan itibaren temsil olunana ait olması dolayısıyladır ki, bu tür temsil doğrudan doğruya temsil de denilmektedir. Vasıtasız temsilin söz konusu olabilmesi için, baslıca iki sartın gerçeklesmesi gereklidir; 1. Temsil Yetkisinin Bulunması Vasıtasız temsilin birinci sartı, temsilcinin temsil yetkisine sahip bulunmasıdır. Temsilcinin temsil yetkisi ya kanundan ya da temsil olunanın iradesinden doğmus olabilir. Gerçekten, velayet altındaki küçükler ile kısıtlanmıs olanları temsil eden kimselerin, yani “veli” ve “vasi”lerin temsil yetkileri doğrudan doğruya “kanundan” doğmaktadır.
2. Temsil Olunanın Adına Hareket Etme Vasıtasız temsil yetkisine sahip olabilmesi için, temsilcinin temsil yetkisine sahip bulunması yeterli değildir; onun ayrıca “temsil olunanın adına hareket etmesi” de gereklidir. O halde temsilci, hukuki islemi yaparken bunu kendi adına değil, baskasının adına yaptığını, yani kendisinin temsilci sıfatıyla hareket etmekte olduğunu karsısındaki üçüncü kisiye bildirecektir. Ancak bu kuralında bazı istisnaları vardır; Bu istisnalardan birincisi, üçüncü kisinin kendisiyle hukuki islemi yapılmakta olan kimsenin temsilci olduğunu hal ve durum dan çıkarabilmesidir. Örnek: Tacir ile bir firmanın arasına “seyyar tüccar memuru” arasında yapılan sözlesme. Bu istisnalardan ikincisi ise, hukuki islemin temsilci veya temsil olunandan biri ile yapılmasının üçüncü kisi için önemli olmaması halidir. Örnek: Bir hizmetlinin bedelini ödeyerek amiri için bir sise mürekkep alması. Temsilci, baskasının adına ve hesabına hukuki islemler yaparken temsil olunanın iradesini değil, bizzat kendi iradesini açıklar, ki bu onu haberciden ayırır; zira haberci ( ulak), bir hukuki islem yapılarken bir tarafın irade açıklamasını diğer tarafa ileten kimsedir. C) Yetkili Temsil Temsilciye baskasının adına ve hesabına hukuki islemler yapabilme yetkisi verilmisse yetkili temsil, verilmemisse yetkisiz temsilden söz edilir. 1) Temsil Yetkisi a) Kavram Temsil yetkisi, baskasının adına ve hesabına hukuki bir islem yapabilmek hususunda temsilciye verilmis olan izindir. Temsil yetkisi ya “kanun” dan ya da temsil olunanın “irade”sinden doğabilir. Yetki kanundan doğmakta ise, buna kanuni temsil; iradeden doğmakta ise, ona iradi temsil deriz. Kanundan doğan temsil yetkisine örnek olarak “veli” ve “vasi”lerin temsil yetkilerini gösterebiliriz. Đradi temsil “tek taraflı bir hukuki islemdir”. Temsilcinin, bu yetkiyi kabul ettiğini bildirmesin, hatta kendisine y6etki verildiğinden haberdar olmasına dahi ihtiyaç yoktur, ki bu, “temsili” vekaletten ayıran en önemli özelliktir. b) Sekil Borçlar Kanunumuzda bu açıklamanın belli bir sekilde yapılacağı konusunda herhangi bir hüküm yoktur. Bu itibarladır ki, temsil yetkisi sekilsizce verilebilir. Bununla beraber uygulamada, örneğin bankalarda temsilciden yetkisini gösteren bir belge aranmaktadır. Keza tapuda yapılacak islemlerde de temsil yetkisini yazılı, hatta noterlikçe resen düzenlenmis resmi bir belgeyle kanıtlanması gerekmektedir. Temsilcini temsil yetkinsi kanıtlayan bu belgeye “salâhiyet name” veya “yetki belgesi” denir. c) Kapsamı Temsil yetkisinin kapsamı çesitli bakımlardan sınırlandırılmıs olabilir. Temsil yetkisi her seyden önce süre bakımından sınırlandırılabilir, yani “belli bir süre” için verilebilir. Diğer taraftan, temsil yetkisinin kisi bakımından sınırlandırılması da mümkündür. Baska bir deyisle, temsil yetki ancak “belli kisiler ile” hukuki islemler yapmak üzere verilebilir. Nihayet temsil yetkisi konu bakımından da sınırlandırılmıs bulunabilir. Örneğin temsil yetkisi “belli bir veya birkaç hukuki islem” yapmak üzere verilmis olabilir ki buna özel ( hususi ) temsil yetkisi denir. Eğer temsil yetkisi, temsil olunana ait her türlü islerin görülmesi için verilmisse, buna da genel ( umumi ) temsil yetkisi adı verilir 2) Temsil Yetkisinin Sona Ermesi a) Sona Erme Sebepleri Temsil yetkisi çesitli sebeplerle sona erebilir. Gerçekten yetki, belli bir hukuki islemin yapılması için verilmisse, bu islemin yapılması ile son bulur. Aynı sekilde, belli bir süre için verilmis olan temsil yetkisi, bu sürenin geçmesi ile son bulur. Temsil yetkisini sona erdiren bir baska hâl, temsilcinin veya temsil olunanın ölümüdür.Nihayet temsil yetkisine son veren bir diğer sebep de, temsil olunanın evvelce vermis olduğu yetkiyi geri alması, yani temsilcini görevine son vermesidir. b) Sona Ermenin Sonuçları Temsil yetkisinin sona ermesinin doğuracağı sonuçları, sona ermenin temsilci veya üçüncü kisilerce bilinip bilinmemesine ve yetkinin daha önce üçüncü kisilere bildirilmis olup olmamasına göre ayrı ayrı incelenir. Temsilci, yetkisinin sona ermis olduğunu bilmiyorsa, bunu öğrendiği ana kadar yapmıs olduğu hukuki islemler temsil olunanı veya onun haleflerini bağlar. Fakat, üçüncü kisiler yetkinin sona ermis olduğunu biliyorlarsa, yani iyi niyetli değillerse, yapılan hukuki islem temsil olunanı veya haleflerini bağlamaz. Temsil yetkisi daha önce ilan ve sair suretlerle üçüncü kisilere bildirilmis bulunuyorsa, geri alınmıs olduğunun da aynı sekilde onlara bildirilmesi gerekir. Bildirilmediği takdirde, yetkinin geri alınmıs olması iyi niyetli, yani bunu bilmeyen veya bilmesi de gerekmeyen üçüncü kisilere karsı hiçbir hüküm doğurmaz. Görüldüğü üzere kanun bu halde “iyi niyetli” üçüncü kisileri korumaktadır. D) Yetkisiz Temsil 1) Kavram Bir kimsenin hiçbir yetkiye sahip olmaksızın veya sahip olduğu yetkiyi asarak bir baskasının adına ve hesabına hukuki islemler yapması demektir. Örnek: Bir memurun gayet ucuz bulduğu dolmakalemlerden bir tane de arkadası için satın alması. 2) Hükümler Sözde temsilcinin temsil olunan adına ve hesabına yapmıs olduğu hukuki islem, temsil olunanı bağlamaz, yani bu islemden doğan haklar ve borçlar temsil olunana ait olmazlar. Bu islemin temsil olunan hakkında hüküm ifade edebilmesi, yani hak ve borçların ona ait olabilmesi için, temsil olunanın yapılmıs olan islemi tasvip etmesi ( uygun bulması ) , yani onam ( icazet ) vermesi gerekir. Onam sekle bağlı olmayan sözde temsilciye yapılan yek yanlı bir irade açıklamasıdır. Temsil olunan onam verdiği takdirde, yapılmıs olan hukuki islem aynen yetkili bir temsilcinin yapmıs olduğu bir islem gibi yapıldığı andan itibaren temsil olunanı bağlar. Uyarı: Asağıda ismi yazılı olan konu sınava dahil olup Borçlar Hukuku kitabında 77- 85 arasındadır. Bu konuyu da hazırlayacaktım ama ne yazık ki zaman kalmadı Tüm arkadaslara sınavlarda basarılar… Đkinci Ayırım HAKSIZ FĐĐLERDEN DOĞAN BORÇ ĐLSKĐLERĐ BORÇLAR HUKUKU DERS NOTLARI VĐZE SONRASI Kusursuz Sorumluluk I. Kavram Niteliği itibariyle tehlike yaratan bir girisimde bulunan kimse, kusurlu olmasa dahi girisimin sebep olduğu zarardan sorumlu olduğu zarardan sorumlu tutulmalıdır. Bu sorumluluk türüne mahiyetine uyacak biçimde tehlike sorumluluğu denmektedir. Öte yandan bazı hallerde hakkaniyet, bir kimsenin kusuru olmasa bile doğmus olan zarardan sorumlu tutulmasını gerektirmektedir ki, bu tür sorumluluğa da hakkaniyet sorumluluğu denilmektedir. Kusura dayanan genel sorumluluğun yanında objektif sorumluluk veya sebep sorumluluğu seklinde isimlendirilen kusura dayanmayan ( kusursuz ) sorumluluk türünün de özel olarak kabul edilmis olmasında yukarıda açıkladığımız tehlike ve hakkaniyet sorumluluğunun da büyük etkisi olmustur. II. Kusursuz Sorumluluk Halleri A) Ayırt etme gücünden yoksun olanların sorumluluğu Ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun olanlar fiil ehliyetine sahip değillerdir. Bu itibarla bu kisilerin, fiil ehliyetine giren hukuki islem ehliyeti, tasarruf ehliyeti, dava ehliyeti ve özellikle haksız fiillerden sorumlu olma ehliyeti de yoktur. Ancak, ayırt etme gücünden yoksun olması sebebiyle zarar verenin doğan zarardan sorumlu tutulamaması, bazı hallerde hakkaniyete ters düsebilir, hak duygusuyla bağdasmayabilir. Đste böyle durumlarda hakkaniyet sorumluluğu ayırt etme gücünden yoksun olan kisiyi verdiği zararı gidermekle yükümlü tutmayı gerektirmektedir. Ayırt etme gücünü geçici olarak kaybetmis olanlar, bu durumda iken haksız fiilleriyle vermis oldukları zararlardan sorumludurlar, bu sebeple de zararları gidermekle yükümlüdürler. Ancak ayırt etme gücünü kaybeden kisi bu duruma kendi kusuruyla düsmediğini ( içkisine uyusturucu ilaç koyulması, tehdit vb,) ispat ederse, sorumluluktan kurtulur. B) Baskasını çalıstıranların sorumluluğu Baskalarını istihdam eden ( çalıstıran ) kimse, emrinde çalıstırdığı kimselerin ve amelesinin hizmetlerini ifa ettikleri esnada yaptıkları zarardan sorumludur. Öyle ki böyle bir zararın doğmaması için hal ve maslahatın icap ettiği bütün dikkat ve itinada bulunduğunu yahut dikkat ve itinada bulunmus olsa bile olayın doğumuna engel olamayacağını ispat ederse sorumlu olmaz. Bununu dısında, zarar, çalısanın çalıstıranın isini görürken verilmis olmalıdır. O halde zarar ile hizmetin ifası ( isin görülmesi ) arasında yakın bir iliski bulunmalıdır. Bu sart fonksiyonel bağlılık olarak ortaya çıkmaktadır. Bununla beraber, Borçlar Kanunumuz baskasını çalıstırana iki halde sorumluluktan kurtulma imkanının tanımaktadır. 1. Çalıstıranın zararın doğmaması için hal ve sartları gerektirdiği bütün dikkat ve özeni göstermis olması. 2. Hal ve sartların gerektirdiği bütün dikkat ve özeni göstermis olsaydı bile zararın doğmasını önleyemeyeceğini ispat etmesidir. Çalıstıran bu kosullardan birini ispat ederse kurtulur buna “kurtulus beyyinesi” denir. C) Hayvan bulunduranların sorumluluğu Bir hayvan tarafından yapılan zararı o hayvan kimin idaresinde ise o kimse hal ve maslahatın ( durumun ) icap ettiği bütün dikkat ve itinayı yaptığını yahut bu dikkat ve itinada bulunmus olsa bile zararın doğmasına engel olamayacağını ispat etmedikçe tazmine mecburdur. Hayvan bulunduran kimse deyimiyle kastedilen, “hayvanın muhafazasında, gözetiminde, bakım ve kullanılmasın da karar yetkisine sahip olan sahıstır”. Hayvan bulunduranın mutlaka da hayvanın maliki olması sart değildir. Hayvanı kendi hakimiyeti, altında tutan kiracı veya intifa ya da rehin hakkı sahibi ve hatta hayvanı çalmıs olan hırsız bile “hayvan bulunduran” sayılır. Sorumluluktan kurtulma sartları baskasını çalıstıranların sorumluluktan kurtulma sartlarıyla aynı. D) Bina ve diğer yapı eseri maliklerinin sorumluluğu Bir bina veya imal olunan herhangi bir seyin maliki, o seyin fena yapılmasından yahut muhafazadaki kusurundan dolayı sorumludur. Maddede geçen “imal olunan sey” deyimiyle imal olunan herhangi bir sey değil, sabit, toprağa doğrudan doğruya veya dolayısıyla bağlı, insan tarafından imal edilmis seyler, kısaca “yapılar” “muhafazadaki kusur” deyimiyle ise bakım eksiği ifade edilmek istenmektedir. Bina ve diğer yapı eserinin maliki, bina ve diğer yapı eserinin yapılısındaki bozukluk ve bakımındaki eksiklik yüzünden uğradığı zararlardan sorumlu tutulacaktır. E) Araç isletenin sorumluluğu Üçüncü Ayırım Sebepsiz Zenginlesmeden Doğan Borç Đliskileri Sebepsiz Zenginlesme I. Kavram Bir kimsenin mal varlığının haklı bir sebep olmaksızın diğer bir kimsenin mal varlığı aleyhine çoğalması ( zenginlesmesi ) demektir. II. Sartları A) Zenginlesme Sebepsiz zenginlesmeden söz edebilmek için, her seyden önce bir tarafın mal varlığında bir zenginlesme ( çoğalma ) meydana gelmis olmalıdır. Yahut mal varlığının eksilmemesi yani mal varlığından çıkması gereken bir kıymetin çıkmaması seklinde de olabilir B) Fakirlesme Bir tarafın mal varlığındaki zenginlesme, diğer tarafın malvarlığının aleyhine olarak gerçeklesmeli, yani bir tarafın malvarlığı zenginlesirken diğer tarafın malvarlığı o oranda fakirlesmis olmalıdır. C) Đlliyet Bağı Bir tarafın malvarlığında meydana gelen zenginlesme ile diğer tarafın malvarlığında meydana gelen fakirlesme arasında bir illiyet ( nedensellik ) bağı bulunmalıdır. Baska bir deyisle bir malvarlığında ki çoğalma diğer malvarlığındaki eksilmeden meydana gelmis olmalıdır. D) Haklı bir sebebin bulunmaması Sebepsiz zenginlesmenin söz konusu olabilmesi için gerekli olan son sart, bir malvarlığında diğerinin aleyhine olarak gerçeklesmis olan zenginlesmenin haklı bir sebebe dayanmamasıdır. Baska bir deyisle zenginlesme haklı bir sebebe dayanıyorsa burada sebepsiz zenginlesmeden söz edemeyiz. III. Hükümleri A) Geriverme Borcu Yukarıda sartlarını kısaca açıkladığımız sebepsiz zenginlesmeden zenginlesen için doğan borç, geri verme ( iade ) borcudur. Borçlar kanunumuz bunu “Haklı bir sebep olmaksızın baskasının zararına mal edine kimse, on geri vermeye mecburdur” demek suretiyle belirtmistir. Geriverme borcunun kapsamı, sebepsiz zenginlesen kimsenin iyi niyetli olup olmamasına göre değisir. Gerçekten, zenginlesen kimse iyi niyetli ise, yani malvarlığında gerçeklesen zenginlesmeyi geri vereceğini bilmiyor veya bilmesi gerekmiyorsa, geri verme anında elinde kalmıs olan miktarı vermekle borcunda kurtulur, daha önce elinden çıkmıs olan kısmı geri vermekle yükümlü değildir Buna karsılık zenginlesen kimse iyi niyetli değil ise malvarlığında gerçeklesen çoğalmayı tamamen geri vermekle yükümlüdür. Aynen geri vermenin mümkün olduğu durumlarda, zenginlesme para olarak geri verilir. B) Masrafların Ödenmesi Sebepsiz zenginlesen taraf, sebepsiz olarak malvarlığına katılmıs bulunan sey için bir takım masraflar yapmıs olabilir. Borçlar Kanunu bu kisiye yapmıs olduğu masrafları isteme hakkını tanımaktadır. Ancak bu hak kisini iyi niyetli olup olmamasına göre değismektedir. Kisi iyi niyetli ise yaptığı zorunlu ve faydalı masrafların hepsinin ödenmesini isteyebilir. Buna karsılık yaptığı lüks masrafları isteme hakkı yoktur. Ancak bunu esyaya zarar vermeden söküp alabilir. Ancak, fakirlesen kisi sökülmek istenen eklemlerin bedelini ödeyeceğini bildirerek sökülüp alınmasını önleyebilir. Zenginlesen kisi iyi niyetli değilse, sadece yaptığı zorunlu masrafları ile geri verme zamanında seyde meydana gelen fazlalık oranında faydalı masrafları isteyebilir. Zorunlu Masraflar: Seyin varlığını ve değerini korumak için yapılması gerekli olan harcamalardır. Faydalı Masraflar: Seyin değerini ve verimini arttırmak için yapılan harcamalardır. Lüks Masraflar: Bu iki masraf dısında kalan ve zenginlesenin kendi zevkine göre seyin güzellesmesi için yapılmıs olan harcamalardır. Sebepsiz zenginlesmede geri verme, fakirlesen tarafın zenginlesene karsı açacağı bir davayla sağlanır; bu davaya sebepsiz zenginlesme davası denir. Bu dava bir ve on yıllık zaman asımı sürelerini tâbidir. Đkinci Bölüm BORÇ ĐLĐSKĐSĐNĐN HÜKÜMLERĐ Birinci Ayırım Borçların Đfa Edilmesi 1. Borcun Đfası I. Kavram Đfa, bor iliskisinin konusu olan edimin borçlu tarafından alacaklıya karsı yerine getirilmesi ve böylece borç iliskisinin sona erdirilmesidir. Đfa her borç iliskisinin amacıdır. Đfanın konusu, borcun konusunun aynı olmalıdır. Baska bir deyisle borçlu, borç iliskisinden doğan edimi ne ise, aynen onu ifa etmelidir. Eğer borcun tamamı muaccel ( vadesi gelmis ) olmussa, tamamının ifa edilmesi gerekir; alacaklı kısmi ifayı kabul etmek zorunda değildir., dillerse kabul edebilir. Bu durumda kısmi ifa, alacağın sadece ifa edilen kısmını sona erdirir. Đfanın hüküm ifade edebilmesi için, borçlunun yüklendiği edimini belirlenen “yer” ve “zaman”da yerine getirmesi gerekir. II. Đfa Yeri Đfa yeri, borcun ifa edilmesi gereken yerdir. Đfa yeri her seyden önce bizzat taraflarca belirlenmis olabilir. Bu, açık olabileceği gibi örtülü de olabilir. Borçlar Kanunumuz taraflar arasındaki anlasmazlık olasılığına karsılığına karsı 73. maddesine ifa yerini 3 bent halinde belirtmistir; 1) Para borçları, ödeme zamanında alacaklının yerlesim yerinin bulunduğu yerde ifa olur. Para borçları kaideten “nakit olarak” ve “memleket parası” ile ödenir. O halde para borcunun “çek ile” veya “alacaklının bankadaki hesabına para yatırılması” suretiyle ödenmesi, ancak alacaklının bunu kabul etmesi sartıyla ifa sayılır. Para borçlarının ifa yeri ile ilgili kuralın bir takım istisnaları da vardır. Bunlardan en önemlisi “kıymetli evrak” da görülür. Gerçekten bir kıymetli evrak bazen “görüldüğünde” veya “ibrazında tediye” kaydını içerir. Đste bu durumda borçlu, borcunu alacaklının yerlesim yerine götürmez, aksine alacaklı borçluya gelerek senedi ibraz etmek suretiyle ifayı istemek zorundadır. 2) Belli bir seyin teslimi borcu, o seyin sözlesme yapılırken bulunduğu yerde ifa olur. Burada “belli bir sey”den maksat “ferdiyle belli bir sey”, yani özel nitelikleri ile ( adı numarası vs. ) belli edilmis bir seydir. Örneğin “yasemin” adlı yarıs atı, ressam Çallı’nın su isimli tablosu, sasi numarası 125432 olan Mercedes marka otomobil ferdiyle belli seyler, yani parça borcudur. 3) Diğer borçlar, yani yapmak, yapmamak ( kaçınmak ) ve nev’iyle belli bir seyin borçları ( cins borçları ) doğdukları anda borçlunun yerlesim yerinin bulunduğu yerde ifa edilir. Nev’iyle belli bir sey, özel nitelikleri ile değil, sadece cins olarak belirtilmis olan seydir ki, bunlar çoğunlukla “misli bir sey” yani ölçülebilen, tartılabilen, sayılabilen ve yerine yenisi koyulabilen seylerdir; örneğin pamuk, üzüm, kömür, zeytinyağı, pirinç, portakal vs. gibi III. Đfa Zamanı Đfa zamanı borcun ifa edilmesi gereken andır. Kural olarak her borç doğduğu andan muaccel olur ve hemen ifası istenebilir. Çesitli yollarla belli bir süreye bağlanmıs olan, yani ifa zamanı henüz gelmemis bulunan borçlara müeccel borç denir ki, bu süre geçmeden, yani borç muaccel olmadan borcun ifası alacaklı tarafından istenemez. Vade olarak bir ayın bası veya sonu belirlenmise, bundan ayın birinci ve sonuncu günü anlasılır. Ayın ortası belirlenmisse, bundan da ayın on besi anlasılır. Vade Pazar ve kanunen tatil olan bir güne rastlarsa, kendiliğinden bu günü izleyen ve tatil olmayan ilk güne geçer. Borçlu borcunu “vaktinden önce ifa” edebilir, fakat borcunu vaktinden önce ifa etmesinden dolayı borçtan bir indirim yapılmasını isteyemez. IV. Đfanın Konusu Đfanın konusu, yani borçlunun neyi ifa etmekle yükümlü olduğu, taraflar arasında mevcut borç iliskisi esas alınarak tespit edilir. Borçlu bu iliskide ne vereceğini, ne yapacağını veya neyi yapmaktan kaçınacağını üstlenmisse, onu ifa etmekle yükümlüdür. Borçlu üstlendiği edimden baska bir edimi ifa ederse, kural olarak ifa yükümlülüğünü yerine getirmis olmayacağı gibi, bu davranısı bir tür borca aykırılık olusturur. Maddi edimlerin konusunu olusturan borçlar “parça borcu” ve “cins borcu” olmak üzere iki türden ibarettir. V. Kısmi Đfa Borçlu, muaccel olmus bulunan borcu kısmen ifa ederek borcundan kurtulamaz. Nitekim Borçlar Kanununa göre, borcun miktarı belirli ve tamamı muaccel ise, alacaklı kısmen yapılan ifayı reddedebilir. Alacaklı, kısmen ifayı kabul ederse, borçlu borçtan kabullendiği kısmi ifa etmekten kaçınamaz. Kısmi ifanın söz konusu olabilmesi için, borçlanılmıs olan edimin bölünebilen edim olması sarttır. VI. Đki Tarafa Borç Yükleyen Sözlesmelerde Đfa Satıs, kira, hizmet gibi sözlesmeler iki tarafa da borç yükleyen sözlesmelerdir. Bu sözlesmelerde her iki taraf, hem borçlu hem de alacaklı durumundadır ve tarafların edimleri karsılıklı olarak değisilmektedir. Taraflardan birinin önceden ifada bulunma yükümlülüğü yoksa, her iki taraf edimlerini aynı anda ifa etmek zorundadır. Aynı anda ifa zorunluluğunun söz konusu olduğu durumda alacaklı, kendi edimini ifa etmemis veya ifa önerisinde bulunmamıs olduğu halde borçluda edimini ifa etmesini isterse, borçlu ona karsı “ödemezlik defini” ileri sürebilir. Bu defiyle borçlu borcundan kurulmus olmaz, zira ödemezlik defi ifayı geciktiren bir defidir. 2. Alacaklının Direnimi ( Temerrüdü ) I. Kavram Alacaklının direnimi, alacaklının ifaya katılmaktan ve özellikle borçlu tarafından kendisine gereği gibi, tam ve doğru olarak sunulan edimi kabulden veya edimin ifasına iliskin hazırlık fiillerini yapmaktan haklı bir sebep olmaksızın kaçınmasıdır. II. Sartları A) Borçlunun ifayı önermis olması Alacaklının direnime düsmüs sayılabilmesi için, borçlu yüklendiği edimi ifa amacıyla borç iliskisine uygun biçimde sunmus olmalıdır. Bundan maksat, yapılacak verilecek sey gerek miktar ve nitelik, gerek ifa zamanı ve yeri bakımından sözlesmeye uygun biçimde sunulmus olmalı ve kural olarak bu sunulmus borcun tamamını, varsa faiz ve sair giderleri içermelidir. B) Alacaklının ifa önerisini reddetmesi Alacaklının direnime düsmüs sayılması için, kendisine borçlu tarafından usulüne uygun biçimde yapılmıs bulunan ifa önerisini, kabulden kaçınmasını haklı gösterecek hiçbir sebep olmadığı halde reddetmis olması gereklidir. III. Sonuçları A) Seyi tevdi etme hakkı Borçlar Kanunu borçluya borçlandığı seyi tevdi etmek suretiyle borçtan kurtulma hakkını tanımıstır. Buna göre borçlu, konusu verme olan edimini bir yere tevdi etmek suretiyle borcundan kurtulabilir. B) Seyi satarak bedelini tevdi etme hakkı Borcun konusu olan seyin mahiyeti veya isin türlü tevdie imkan vermiyorsa veya verilecek sey bozulmaya uğrayabilecek nitelikteyse ya da saklanması büyük masraf gerektirecekse borçlu alacaklıya uyarıda bulunduktan sonra bu seyi hakimin izniyle açık arttırma suretiyle sattırarak bedelini tevdi edebilir. C) Sözlesmeden dönme hakkı Borcun konusu bir seyin teslimi değilse, yani borç bir verme borcu olmayıp bir yapma borcu ise, borcun tevdi edilmesi mümkün olmadığından, kanun koyucu borçluya sözlesmeden dönme hakkı tanımıstır. Đkinci Ayırım BORÇLARIN ĐFA EDĐLMEMESĐNĐN SONUÇLARI 1. Borcun Đfa Edilmemesi I. Kavram Borcun ifa edilmemesi, borçlunun, yüklenmis ( taahhüt etmis ) olduğu edimi hiç veya gereği gibi yerine getirmemesi veya ifasının gecikmis olması demektir. Borca aykırılık, genis anlamda borcun ifa edilmemesi demektir. Borca aykırılık baslıca üç halden dolayı söz konusu olabilir. A) Kusurlu imkansızlık – Hiç ifa etmeme Borçlu, her seyden önce edimini kendi kusuruyla imkansızlastırmıs olduğu için ifada bulunamaz. Buna zoraki kusurlu imkansızlık deriz. Örneğin; antika porselen bir vazoyu satmıs olan satıcı, onu alıcıya teslim etmeden önce elinden düsürerek kırarsa, edim kendi kusuruyla imkansızlastığından vazoyu teslim etme borcunu ifa edemez. Buna karsılık, edim borçlunun kusuruna dayanmayan bir sebeple, örneğin “beklenmedik hâl” veya “mücbir sebep” yahut “alacaklının kusuru” dolayısıyla imkansızlasmıs ve borçlu da bu yüzden borcunu yerine getirememis ise, bu duru borca aykırılık değildir. Bu durumda kusursuz imkansızlık olduğundan borçlu borcundan kurtulmus olur. B) Gereği gibi ifa etmeme Borçlu, borcunu yerine getirmis olmakla beraber, yapılan ifa “gereği gibi” değilse, yani miktar, yer ve vasıf olarak sözlesmeye uymayan bir ifa ( kötü ifa ) ise, bu da genis anlamda ifa etmeme, yani bir borca aykırılık halidir. Örnek: Borçlunun son kullanma tarihi geçmis olan gıda maddesini teslim etmisse, burada kötü ifa söz konusudur. C) Borçlunun direnimi Đleri ki bölümde değinilecektir. II. Sonuçları A) Aynen Đfa Borcun konusu verme edimi ise, alacaklı borçludan edimini aynen yerine getirmesini istemek hakkına sahiptir. Borçlu alacaklının istemde bulunmasına rağmen borcunu yerine getirmezse, bu durumda alacaklı borçluya karsı bir ifa davası açabilir. B) Tazminat Borcun ifa edilmemesinin her üç halinde de, yani hem kusurlu imkansızlık, hem kötü hem de borçlunun direniminde alacaklı borçludan tazminat ( giderim ) isteyebilir.Zaten kusurlu imkansızlık halinde borcu aynen ifasını istemek mümkün değildir. C) Sözlesmeden Dönme Alacaklının gecikmis olarak aynen ifa veya tazminat isteme yollarından birine gitmeyerek sözlesmeden dönem yoluna gitmesi de mümkündür. Ancak bu yol Borçlar Kanununda sadece iki tarafa borç yükleyen sözlesmelerde borçlunun direnimi hali için açıkça tanınmıstır. Borçlunun Direnimi ( Temerrüdü ) I. Kavram Borçlunun direnimi, halen ifası mümkün olan muaccel bir borcun borçlu tarafından alacaklının uyarmasına karsın, zamanında ifa edilmemesi, yani borcun ifasında gecikilmis olmasıdır. II. Sartları A) Borcun Muaccel Olması Borçlunun direniminin ilk sartı, borcun muaccel olmasıdır. Borcun muaccel olması, borçlu tarafından ifa edilmesinin gerekli bulunduğu, aynı zamanda, alacaklının da borçludan ifayı talep ve dav edebileceği anın gelmis olması demektir. B) Uyarı ( Đhtar ) 1) Kural Borçlunun direniminin söz konusu olabilmesi için, borcun muaccel olması yeterli değildir. Bundan baska, alacaklının borcun ifa edilmesi istemiyle borçluya uyarıda bulunması da gereklidir. Ancak bu iki sart bir arada gerçeklestiği takdirdedir ki borçlu direnim haline sokulmus olur. 2) Uyarıya gerek olmayan haller a) Đfa gününün taraflarca birlikte belirlenmis olması Eğer taraflar borcun ifa edileceği günü ( vadeyi ) beraberce kararlastırmıs ( belirlemis ) iseler, salt bu günün gelmesiyle borçlu o anda direnim haline girmis olur, alacaklının ayrıca bir uyarıda bulunmasına gerek yoktur. b) Đfa gününün bir bildirimle ( ihbarla ) belirleme hakkının taraflardan birine bırakılmıs olması Bildirim ( ihbar), varması gerekli tak yanlı bir irade açıklaması olup kural olarak her hangi bir sekle bağlı değildir. c) Uyarının faydasız görünmesi Borçlunun hal ve davranıslarından uyarının faydasız olduğu anlasılmakta ise uyarıya gerek olmaksızın borçlunun direnime düsmüs olacağı sonucuna varılabilir. Örneğin; borçlunun borcunu ifa etmeyeceğini bildirmesi, uyarının kendisine ulasmasına engel olmak üzere bir takım kötü niyetli davranıslara girismis bulunması gibi hallerde ona yapılacak bir uyarı etkisiz kalacaktır. Öyleyse bu gibi hallerde borçlunun, uyarılmasına gerek kalmaksızın direnime düsmüs olacağı kabul edilir.