Ortaçağda özellikle Katolik Avrupa, Türklerin Troya kökeninden geldiğine inanıyordu. Avrupalının o zaman da sorduğu soru şuydu: Bu Türkler de nereden çıktı? Bunlar bizden mi, değil mi? Troyalılar Türk müydü? 1 / Haluk Şahin yazıyor (Milliyet Gazetesi) Tarihte bazı tartışmalar mevsim fırtınalarına benziyor: Bir süre estikten sonra duruyor. Zamanla insanlar öyle bir fırtına olduğunu bile unutuyorlar. Ama, günün birinde rüzgâr yeniden esmeye başlıyor. Bakıyorsunuz, a, aynı fırtına! Troyalıların Türk olup olmadığı tartışması böyle bir şey. Ortaçağ boyunca Avrupada tüm şiddetiyle esmiş. Sonra yavaş yavaş unutulmuş. Ama zaman zaman, çeşitli vesilelerle yeniden hissettirmiş kendisini. Tıpkı şimdi, Troya filminin ardından, bir kez daha hatırlanması gibi. İkinci filmin altyapısı mı? Filmi görenler biliyorlar. Troyanın tahta at hilesi sonucunda düşmesinin ardından, kent cayır cayır yanarken, güzel Helenin sevgilisi Paris, babası Kral Priamosun kendisine verdiği Troya kılıcını Aenas adlı bir gence (ki yeğenidir) veriyor ve ona ağzında bulundukları tünelden kenti terk etmesini söylüyor. Burada belki de yönetmen Wolfgang Petersen bundan sonra yapacağı bir filmin altyapısını hazırlıyor. Çünkü, Aenasın Troyadan kaçısı ve İtalyaya gelerek Romayı kuruşu, büyük Latin ozanı Vergiliusun Aenid adlı klasik eserinin konusunu oluşturur. Bakarsınız, Troyanın gişe başarısından memnun kalan Warner Brothers şirketi, Petersene Troya soyundan gelenlerin serüvenlerine ilişkin bir epik film daha yaptırır Troyalılar örnek-ata Troya savaşının öyküsü efsane ile tarih arasındaki gri bölgede olsa da, Yunanlıların kılıcından kurtulmayı başarabilen Troyalıların nereye gittikleri, neler yaptıkları hep merak konusu olmuştur. Avrupada bu konuda çeşitli spekülasyonlar yapılmış, özellikle şövalyeler döneminde Troyalı kahramanlardan esinlenen pek çok öykü yazılmıştır. Anadolulu ozan Homerosun İlyada adlı destanında sevecen bir yaklaşımla anlattığı Troya yiğitleri, birçok Avrupalı ulus için örnek-ata rolü oynamış; başta İtalyanlar, Fransızlar, İsveçliler olmak üzere pek çoğu soylarının Troyaya dayandığını öne sürmüştür. Türklerin Troyalı olduğu iddiası bunlardan biraz farklı, çünkü Türklerin Troyalı olduğu iddiası bizzat Avrupalılardan geliyor. Gerçi daha sonra Fatih Sultan Mehmet de bu iddiayı destekleyen şeyler söylüyor ama; soru, Avrupalıların kafasında beliren ve bugün bile tam olarak yanıtlayamadıkları anlaşılan bir sorudur: Bu Türkler de nereden çıktı? Bunlar bizden mi, değil mi? Bu sorunun özellikle Türklerin Malazgirt Savaşıyla (1071) Anadolunun kapılarını açmaları ve Türk akıncıların Avrupa sınırlarını zorlamaya başlamalarıyla Avrupalıları sıkıştırmaya başladığını, 1453′te İstanbulu almalarıyla doruğa çıktığını düşünebiliriz. Hiç tanınmayan, farklı bir dini olan, Asyalı bir güç hızla ilerlemektedir. Kimdir bunlar? Niçin bu kadar güçlü ve başarılıdır? Türkler, Turkusun torunları Türklerin Troyalıların soyundan gelmiş olabileceği iddiası bu bağlamda ortaya atılır. Bu öneriye göre, Türkler Troyanın soylu cengâverlerinden Turkusun torunlarıdır. Troya düştükten sonra Asyanın içlerine çekilmiş olan bu Turkusçular, intikam almak için geri dönmektedir. Benim Türklerin Troyalılığına değinildiğini gördüğüm ilk kaynak da 6. yüzyıla gidiyor. Yani Türklerin Avrupaya yönelmelerinden çok öncelerine. Fransız tarihçisi Jean Poucet, Le myth de lorigine troyenne au Moyen age et la Renaissance: un exemple dideologie politique (Ortaçağda ve Rönesansta Troyalı kökenlilik mitosu: siyasal bir ideoloji örneği) adlı kitapçığında 6. yüzyılda yaşamış olan tarihçi Fredegaireın şunları yazdığını aktarıyor: Troyalılar Avrupaya geldiklerinde ikiye ayrıldılar. Bir tanesi Francionlu Frankların, ötekisi ise Turcothlu Türklerin ortaya çıkmasına yol açtı. Franklar Ren Nehrine doğru yöneldiler, ötekiler ise Tuna dolaylarında kaldılar. Bunlar kendilerine Turcoth adlı bir kral seçtiler. Türklerin adı da buradan geliyor. Franklar ve Türkler Yine Poucet, 1190 ile 1264 yılları arasında yaşamış olan Vincent de Beauvaisnin Speculum historiale adlı Latince eserinden şu alıntıyı yapıyor: Troyanın tahrip edilmesinden sonra Troya askerleri ikiye ayrıldılar. Bir grup Troya kralı Priamosun oğlu Hektordan torunu Franconu takip etti; ötekilerse Priamosun oğlu Troilustan torunu Turkusun peşinden gittiler. İşte bu yüzden bugün adları Franklar ve Türkler olan iki halk var. Görüldüğü gibi, Kral Louis IXa sunulan ve o dönemdeki tarih bilgisini özetleyen bu eserde spekülatif değil, olgusal bir dil kullanılmış. Kafkas dağlarının arkası Tarih Vakfı tarafından yayımlanan Toplumsal Tarih dergisinin 116. ve 118. sayılarında bu tartışmayı geçen yıl gündeme getirmiş olan tarihçi Stefanos Yerasimos, o dönemde egemen olan algılamaya örnek olarak Andrea Dandolo adlı Venedik tarihçisinin 1354 yılında yazdığı şu cümleleri örnek gösteriyor: Türklerin vatanı Kafkas dağlarının Türklerin vatanı Kafkas dağlarının arkasındadır. Kökenleri Troyalıların kralı Priamosun oğlu Troilosun oğlu Turkosa dayanmaktadır. Turkos kentin alınmasından sonra yandaşlarının büyük bir bölümüyle bu yörelere sığınmıştır. Gene Fransız tarihçisi Poucetye göre, 1460′lı yıllarda yazan Sebastien Mamerot adlı tarihçi de benzer şeyler yazmıştır: İşte bu yüzden günümüzde oralarda egemen olan Türk kadın ve erkekleri çok yiğit ve çok güçlü Hektorun soyundan gelmektedir. Bu arada Türklerle Troyalılar arasındaki ilişkiyi Vergiliusun sözünü ettiği Teucriye bağlayanlar, bu kelimeyi Türk anlamına gelen Latince Turci ve İtayanca Turchi kelimelerinin kaynağı sayanlar da çıkmış. Troyanın öcü alınacak Öyle anlaşılıyor ki, ayrıntılarda farklılıklar olsa da, Türklerin Troya kökenli olduğu mitosu, bu dönemde Katolik Avrupasında çok yaygın kabul görmüş, adeta sorgulanmaz bir olguya dönüşmüştür. Bunu Ortaçağın sonlarında Türkiyeyi ziyaret eden gezginlerin yazdıklarından da anlıyoruz. Örneğin, İstanbulun Fatih tarafından alınmasından 15 yıl kadar önce Türkiyeye gelen, bu arada Troyayı arayan ve Bozcaadayı gezen Katalan gezgin Petro Tafur, Türklerin Troyalı olmaları nedeniyle Troyanın öcünü mutlaka alacaklarını yazmıştır. Hiç lamı cimi yoktur. Ondan 5 6 yıl sonra (1444) gelen gezgin Anconalı Cyriac da Türklerin Troyalılığını sorgulamaya bile gerek görmemiştir. Ona göre dünyamız (ki Akdeniz o dönemde öyle görülüyordu) ikiye parçalanmıştır ve bu bölünmüşlüğe son vermenin sorumluluğu iki kavmin omuzlarındadır: Yunanların çocuklarınınve Troyalıların çocukları olan Türklerin! Anconalı Cyriac, 15. yüzyılda Türklerle Yunanlıları barış yapmaya ve uygarlıklar çatışmasına son vermeye davet ediyor! Günümüzde Egenin nasıl paylaşılacağı ya da bütünleştirileceğinin tartışmasını yapan Türk ve Yunan diplomatları rollerinin bir zamanlar böyle tanımlandığının farkındalar mı acaba? Bu dönemde Türklerle Troyalıların özdeş tutulmalarının bir örneğine de Eski İzlandaca sözlüklerde rastlıyoruz. Bu sözlüklerde Tyrkir kelimesinin iki anlamı olduğu görülüyor: 1) Türk, 2) Troyalı. Ortadokslarla çatışma Türklerin Troya kökenli olduğuna ilişkin savının özellikle Katolik dünyasında benimsenmiş olmasını, onların büyük rakipleri Ortodokslarla çatışmaları çerçevesinde açıklayabiliyoruz. Türklerin Ortodoks Bizansı yenmesi, Trakyaya geçip Ortodoks Sırpları yenilgiye uğratması, Katolik dünyasında memnuniyet yaratmıştı. Balkanlarda Ortodoksların da, Katolik boyunduruğuna düşmektense Müslüman Osmanlıların yönetimi altında yaşamayı tercih ettiklerini söylediklerini tarihçiler belirtiyorlar Ama, ne zaman ki, Osmanlılar Avrupanın içlerine yönelip Katolikler için de tehlikeli hale geliyorlar, bu kez tam tersi oluyor, bizzat Katolikler tarafından Türklerin asla Troyalı olamayacağı yönünde savlar üretilmeye başlanıyor. Tehdit olunca savlar değişti Tarihçi James Harper, bu dönüşümü şöyle anlatıyor: Katolik Avrupa, Osmanlı İmparatorluğunun yeni topraklar alarak genişlemesinden ve kültürel ötekiliğinden doğrudan doğruya tehdit edildiğini hissettiğinde Türklerin Troyalılığına karşı çıkan savlar büyük bir önem kazandı. Troya kökeni soyluluk ve üstün ahlaklılık işareti sayılıyordu; İstanbul ile Roma arasındaki düşmanlık artınca, bu hasletlerin düşman halka tanınmaması bir zorunluluk haline geldi. Başta Papa II. Pius olmak üzere alimler tüm enerjilerini Türklerin Troyalı olamayacağını kanıtlamaya yönelttiler. (Rome versus Istanbul: Competing Claims and the Moral Value of Trojan Heritage Roma İstanbula karşı: Karşılıklı İddialar ve Troya Kökenliliğin Ahlaki Değeri.) Romada durum değişmişti. Peki, bu sırada İstanbul ne yapıyordu? * uqusturk
