Duran varlıklar, bir yıldan veya normal faaliyet döneminden daha uzun bir süre için işletme faaliyetlerinin gerçekleşmesinde kullanılmak amacıyla edinilen maddi veya maddi olmayan işletme varlıklarına denir. Arsa ve arazi bir tarafa bırakılırsa, bütün maddi duran varlıkların ömürleri, işletmelere yararlı olabilecekleri süre sınırlıdır, işletme faaliyetleri sırasında bu varlıklar fiziksel ve teknolojik olarak eskime nedeniyle değer kaybına uğrarlar. Duran varlıklarda dönemler itibariyle meydana gelen değer kayıplarının dönemler itibariyle hesaplanıp, değerlerinden indirilmesine amortisman işlemleri denir. Faaliyetlerin yürütülmesine katkısı olan duran varlıklardaki bu değer kaybı gelir elde etmek yolunda oluşan bir giderdir. Bu nedenle duran varlıkların aktifleştirilen değeri, hizmet süresi boyunca gidere dönüşerek yani gider yazılarak her dönemin sonuçlarına yansıtılır. MADDİ DURAN VARLIKLARDA AMORTİSMAN VE YÖNTEMLERİ Duran varlıkların maliyetinin, duran varlığın ömrü süresince her muhasebe dönemine gider olarak dağıtılması amortisman işlemleri yoluyla gerçekleştirilir. Duran varlıkların maliyetinin dönem sonuçlarına amortisman payı (gideri) olarak yüklenecek tutarının belirlenmesinde aşağıdaki unsurlar rol oynar : • Duran varlıkların aktifleştirilen bedeli (maliyeti) • Duran varlığın hurda değeri • Duran varlığın ömrü (hizmet süresi) • Seçilen amortisman yöntemi Amortisman yöntemleri açıklanırken duran varlığın hurda değerinin olmadığı varsayılacaktır. Yıllık amortisman giderlerinin eşit, azalan, artan veya değişen tutarlarda hesaplanmasına yol açan çeşitli amortisman yöntemleri vardır. Biz bunlardan vergi mevzuatının da kabul etmesi nedeniyle genel olarak kullanılan normal amortisman yöntemi ve azalan kalanlar üzerinden amortisman yöntemi üzerinde duracağız. Normal Amortisman Yöntemi: Eşit tutarlı amortisman adıyla da anılan bu yöntem çok kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde duran varlığın maliyeti, hizmet süresine bölünmek suretiyle her yıl gider olarak yazılarak amortisman tutarı (payı) hesaplanır. Kist amortisman, bu yöntemde otomobillerin edinildikleri ilk hesap döneminde dönemin bitimine kaç ay kalmış ise, bu hesap dönemi için ay kesri (günleri) tam sayılmak suretiyle amortisman hesaplanır. Örnek: İşletme 10 Kasım tarihinde 600.000.000 liraya bir otomobil satın almıştır. Dönem sonunda bu otomobile % 20 oranı üzerinden normal amortisman yöntemi uygulayacaktır. Yıllık amortisman tutarı : 600.000.000 x 0,20 = 120.000.000 İki aylık amortisman tutarı : 120.000.000:12 X 2 = 20.000.000 Ayrılmayan amortisman tutarı: 100.000.000 (son yıla ilave edilir) Otomobilin 5 yıllık ekonomik ömrü süresince ayrılacak amortisman tutarı: YILLAR MALİYET AMRT. ORANI AMRT. TUTARI 1995 600,000,000 ........ 20,000,000 1996 600,000,000 % 20 120,000,000 1997 600,000,000 % 20 120,000,000 1998 600,000,000 % 20 120,000,000 1999 600,000,000 ........ 20,000,000 ( Ayrılma tutarı ekle ) 600,000,000 Azalan Kalanlar Üzerinden Amortisman Yöntemi: Azalan maliyetler usulüyle amortisman olarak da adlandırılan bu yöntem, maddi duran varlığın değerinden ilk yıllarda daha fâzla tutarda amortisman payı ayrılmasına olanak sağlar. Bu yöntemde duran varlığın her yıl birikmiş amortismanları düşüldükten sonra kalan değerine %40'ı geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katı uygulanmak suretiyle hesaplanır. Örnek: Maliyeti 100.000.000 lira, kullanım süresi 5 yıl olan bir otomobile azalan kalanlar üzerinden amortisman uygulanmaktadır. Amortisman oranı % 20 dir. 95 yılının amortisman tutarı: 100.000.000x 0,40 = 40.000.000 100.000.000 - 40.000.000 = 60.000.000 96 yılının amortisman tutarı:60.000.000 x 0,40= 24.000.000 60.000.000 - 24.000.000 =36.000.000 kalan değer 97 yılının amortisman tutarı: 36.000.000 x 0,40= 14.400.000 36.000.000 - 14.400.000= 21.600.000 98 yılının amortisman tutarı:21.600.000x 0,40= 8.640.000 21.600.000-8.640.000= 12.960.000 99 yılı amortisman oranı: 12.960.000 liradır. AMORTİSMAN GİDERLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Duran varlıklara ait yıllık amortisman tutarları hesaplandıktan sonra bu giderlere ilişkin muhasebe kayıtlarının yapılması gerekir. Yıllık amortisman tutarlarının muhasebeleştirilmesinde şu iki yöntemden biri temel alınarak yapılır: 1. Direkt Yöntem, 2. Endirekt Yöntem Direkt Yöntem : Bu yöntemde, yıllık amortisman tutan bir taraftan gider yazılarak diğer taraftan ilgili duran varlığın defter değerinden düşülerek muhasebeleştirilir. Bu amaçla ilgili gider hesabı borçlandırılır; buna karşılık ilgili duran varlık hesabı alacaklandırılır. Böyle bir kayıt, duran varlıkların bilançoda net aktif değeri üzerinden görülmesine neden olur. Bu kayıt şeklinde duran varlığın ilk elde edilme maliyeti ve birikmiş amortismanları incelenemediğinden bilançonun bilgi verme değeri azalır. Endirekt Yöntem : Bu yöntemde, yıllık amortisman tutarları ilgili oldukları fonksiyonlara göre; 760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına ve/veya 770 Genel Yönetim Giderleri Hesabına ve Amortisman Giderleri yardımcı hesabına borç, 257 Birikmiş Amortisman Hesabına alacak kaydedilerek muhasebeleştirilir. MADDİ DURAN VARLIKLARDA YENİDEN DEĞERLEME Yeniden değerleme, paranın satın alma gücünün düşmesi nedeniyle, maddi duran varlıkların piyasa değerine yakın bir değerle gösterilmesi ve amortismanların bu değerler üzerinden ayrılması yoluyla yapılan muhasebe işlemidir. Yeniden değerlenecek duran varlıkların aktifte görülen değerinden, bu duran varlık için ayrılmış birikmiş amortismanların düşülmesi sonucu bulunacak kalan yeniden değerleme öncesi net aktif değerdir. Duran varlığın kayıtlı değeri ve birikmiş amortismanı yeniden değerleme oranı ile çarpıldıktan ve gerekli çıkarma işlemi yapıldıktan sonra bulunan değer ise yeniden sonrası net aktif değerdir. Yeniden değerlemeden sonraki net aktif değer ile değerlemeden önceki net aktif değer arasındaki fark değer artışını verir. Bu rakam bilançonun pasifinde özel bir fonda özsermaye unsuru olarak görülecektir. Paranın değerindeki düşme nedeniyle maddi duran varlıkların kayıtlı değerinde meydana gelen artış, gerçek (reel) kâr olmadığından gelire eklenmeyerek, 522 Maddi Duran Varlıklar Yeniden Değerleme Artışları Hesabına alınmaktadır. Yeniden değerleme oranları her yıl için Maliye Bakanlığı tarafından belirlenerek duyurulmaktadır. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLARDA AMORTİSMAN VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Maddi olmayan duran varlıklar, kullanılmaları sonucu işletmenin hasılatında artış yaratan bir kısım haklarla işletmeye ticari fayda sağlayan imtiyaz ve üstünlüklerdir. Patent, şerefiye, imtiyaz, telif hakkı, kuruluş giderleri ve özel maliyet bedeli, maddi olmayan duran varlıklara verilecek örneklerdir. Bu çeşit hak, imtiyaz ve üstünlükler işletme tarafından ödenmek suretiyle elde edildiklerinde maliyet bedeli üzerinden aktifleştirilirler. Yararlarının devam edeceği süreye bağlı olarak eşit tutarlarda amortismana (itfaya) tabi tutulurlar. Ünite 17 Degerlendirme Sorulari 1- Duran varlıkların amortisman hesaplamasında aşağıdakilerden hangisi dikkate alınmaz? Seçilen amortisman yöntemi Duran varlığın hacmi Duran varlığın aktifleştirilen bedeli Duran varlığın hurda değeri Duran varlığın hizmet süresi Hata bildir 2- Aşağıdaki hesaplardan hangisi alacak kalanı verir? Binalar Hisse senetleri Amortisman giderleri Taşıtlar Birikmiş amortismanlar Hata bildir 3- İşletmenin kuruluş ve örgütleme giderleri için hesaplanan amortisman payının muhasebeleştirilmesinde endirekt kayıt şekline göre, alacaklandırılması gerekli hesap aşağıdakilerden hangisidir? Karşılık giderleri Kuruluş ve örgütlenme giderleri Kasa Birikmiş amortismanlar Genel yönetim giderleri Hata bildir 4- Bu kayıt hangi işleme aittir? Binek otomobile amortisman ayrılmasına Pazarlama işlerinde kullanılan taşıt aracına amortisman ayrılmasına Taşıt alımına Genel yönetim işlerinde kullanılan taşıt aracına amortisman ayrılmasına Demirbaşlara amortisman ayrılmasına Hata bildir 5- İşletme 500.000.000 TL'ye bir taşıt satın almıştır. %20 amortisman oranı üzerinden ve azalan bakiyeler yöntemine göre II.yılın amortisman tutarı kaç liradır? 100.000.000 80.000.000 220.000.000 200.000.000 120.000.000 çözüme bak - Hata bildir 6- Maliyeti 100.000.000.000 TL, normal kullanım süresi (ömrü) 5 yıl olarak belirlenen demirbaş eşya için, normal amortisman yöntemine göre ayrılması gerekli amortisman payı kaç TL'dir? 100.000.000.000 40.000.000.000 20.000.000.000 10.000.000.000 5.000.000.000 Hata bildir 7- Hesaplanan amortisman payları endirekt yönteme göre hangi hesabın alacağında izlenir? Özel fonlar Birikmiş amortismanlar Sabit varlıklar Amortisman giderleri Özel maliyetler Hata bildir 8- Maliyeti 100.000.000.000 TL, normal kullanım süresi 5 yıl olan demirbaş eşya için, azalan kalanlar üzerinden amortisman yöntemine göre, ikinci yılın sonunda ayrılacak amortisman payı kaç TL'dir? 40.000.000.000 25.000.000.000 20.000.000.000 14.400.000.000 24.000.000.000
