Gamze Mi? Neuzübilleh | İskender Pala

'Yazılar, Denemeler.' forumunda SeaBoy` tarafından 30 Eyl 2014 tarihinde açılan konu

  1. SeaBoy`

    SeaBoy` " ۱۹ ٦ط "

    "Gamzedeyim, deva bulmam
    Garibim bir yuva bulmam"

    diyen hüzzam şarkının ilk kelimesinde şair acaba gamzedeyim (gama giriftar olmuş, elemlere uğramış) derken gamze' deyim (gamzeye mecburum, gamzede tutulup kalmışım, kendimi ondan alamıyorum mu demek istemiştir? Yahut tevriyede bu iki ihtimalden hangisi uzak anlam konumunda olmalıdır? Ciddi bir mesele!

    Gamze kelmesine sözlükler ilk olarak "yanakta tabii olarak bulunan veya gülümseme esnasında oluşan çukurluk" anlamını verirler. Ancak edebiyat estetiğinde asıl gamze "sitemli ve süzgün bakış" demek olan yan anlamda gizlidir. O Karacaoğlan'ın,

    Elif kaşlarını çatar
    Gamzesi sineme batar
    Ak elleri kalem tutar
    Yazar Elif Elif diye

    yahut,

    Niçin aldanmayım niçin yanmayım
    Deli gönül bir sevdaya bağlıdır
    Özü şirin sözü şirin bir güzel
    Gamzesi ok kaşı yaya bağlıdır.

    dizelerindeki gamze ile aynıdır.

    Sevgiliyi merkeze alan klasik Türk şiirinde gamze hakkında destanlar yazılabilir. Bir defa o, sevgiliden görülecek lütufların en büyüğüdür. Güzelin her bir gamzesi
    aşıklarından yüzlercesinin canlar vermesine sebep olur. Nitekim Nedim onu,

    Afet-i can dediler gamze-i celladın için

    diye tarif eder. Aşıkların canları için afet olan bir gamzede cellatlık özelliği bulunması, o kadar da şaşırılacak bir şey değildir.

    Gamze'yi yanımlamak, kelimelere dökmek ve anlatmak elbette zordur. Ancak biz onu "dudaklarında gülümseme olan bir güzelin hafiften kaşlarını çatarak süzgün tavrıyla nazlanarak bakışı" olarak anlıyoruz...

    Hani Mona Lisa' nın göz zaviyesinden aynı anda ağlayan ve gülen çehresinin görünmesi gibi gamzede de hem sitem, hem sempati içi içedir. Muhatabı ondan gçnlüne ve ruh haline uygun anlamı kendisi çıkarır. Sevgili, kat kat anlam tevriyeleriyle yüklü gamzesiyle baktığında aşığını girift şüphelere düşürür. Yani acaba o, bu manalı bakış ile ne demek istemiştir? İşte aşık için en müşkil sual. Çünkü kendisinin sevgili nazarındaki mevki ve mertebesini anlaması bu gamzede gizlenmiş olan manalara bağlıdır ve aşk içinde ona göre yeni tavırlar geliştirecektir. Nitekim Nef'i,

    Gamzen suale başlasa uşşaka her müjen
    Guya lisan-ı hal ile bir terceman olur

    buyurmuş ve o süzgün bakıştan sıçrayan kirpik oklarını birer tercüman olarak nitelendirmiştir. Süzgün bir yan bakış için, kaşların hafiften çatılması gerekir.Bu, yaya(kemana) benzeyen kaşların kurulmasıdır. O yay ile atılacak oklar ise dizi dizi olmuş kirpiklerdir. Yan bakışta, ne denilmek istendiği çok zaman anlaşılmaz ve birilerinin çıkıp onu tercüme etmesi gerekir. İşte birer oka benzeyen kirpikler o görevi üstlenirler ve Eros kültüründe mevcut kalp içinden geçen ok temsilini tahakkuk ettirir. Gamzenin dile getirilip konuşulması şart değildir, çünkü tercümanlar onun lisan-ı hal (hal dili) ile neler söylediğini gönle anlatırlar.

    Sevgilinin gamze ile konuşmasının bir sebebi de, eski toplumumuzda erkekle kadının muaşakasında öyle ulu orta konuşmanın mümkün olmayışıdır. Hatta yalnızca göz, kaş ve kirpikleri açıkta bırakacak bir ferace yahut yeldirmenin gerisindeki sevgilinin söz söyleyecek olan ağzı dahş görülemez. Bu durumda aşk anlamlarının bütün yükü gamzeye düşmektedir ki, gamze bu üçünün (göz-kaş-kirpik) ortak faaliyeti olarak zuhut eder.

    Sevgili, aşığına süzgün bakışlarıyla naz yapar ve gamzedeki zamanlaması bir harikadır. Gamze, aşığın kalbini hedef alan bir cellattır. Doğru! Ama o kadar nazik bir cellattır ki, hiç hissettirmeden sanatını icra ediverir. Gerisi zaten ölüm demektir. Bu yüzdendir ki, gamze hiçbir vakit hedefini şaşırmayan tir-i kaza (kaza oku)'dır ve ondan kurtuluşun yegane yolu, yine sevgilinin abıhayat yüklü yahut İsa-nefesli dudağından geçer. Oradan çıkıverecek bir çift kelam, gamzenin bütün anlattıklarını batıl edip, aşığa hayat bağışlamaya yeter. O kelamın iyi mi kötü mü olduğu da aşıkların bahtına kalmıştır.
    ...........

    Be-nim gamze tuvani ki katl-i am kuni
    Neuzübilleh, eğer gamze ra tamam kuni

    Mana murad olundukta aşıklara acımamak elde değildir:

    " Sevgilinin şöyle güçsüz ve küçücük bir gamze kırıntısı bile aşıklar arasında katliama sebep oldu. ALLAH (c.c.) korusun gamze ya bir de tamam olsaydı?!...."

    İskender Pala / Âh Mine'l-Aşk kitabından.​
     

Bu Sayfayı Paylaş