İşletme Hesabına Göre Defter Tutma ( İşletme Staj ) İŞLETME HESABINA GÖRE DEFTER TUTMA İşletme hesabının sol tarafı gider, sağ tarafını gelir kısmı teşkil eder. İlk kez ya da yeniden işe başlayan mükellefler, yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar ikinci sınıf tüccar gibi hareket ederek işletme hesabı esasına göre defter tutabilmektedirler. VUK’’nun 177. maddesinde tüccar sınıflarının nasıl belirleneceği altı bant halinde sıralanmıştır. Buna göre; her türlü ticaret şirketleri ile Kurumlar Vergisine tabi olan tüzel kişiler kesinlikle işletme hesabı esasına göre defter tutamazlar. A) Gider Kısmı Kayıtları 1.) Masrafların ve KDV Kaydı İşletmenin yaptığı giderler, işletmenin faaliyeti ile ilgili masraflar ve bunlara ait indirilecek KDV kaydedilir. 2.) Mal Alışveriş ve KDV Kaydı Satın alınan mallar veya yaptırılan hizmetlerin tutarları, işletme faaliyeti ile ilgili giderler ve bunlara ait olan indirilecek KDV kaydedilir. Ayrıca, amortismana ait iktisadi kıymetlere ait indirilecek KDV ve bunlar için dönem sonunda ayrılan amortisman payı da gider kısmına yazılır. B) Gelir Kısmı Kayıtları İşletmenin faturalı ve perakende olarak sattığı mallar veya sunulan hizmetlerin tutarları ile işletme faaliyetinden elde edilen diğer bütün gelirler (sair kazançlar) ve bunlarla ilgili hesaplanan KDV kaydedilir. İşlemler, işletme hesabı defterine tarih sırasına göre sıra numarası verilerek kaydedilir. Gider veya gelir sayfasına kaydedilen her işlem için ayrı olarak kayıt sıra numarası verilir. Kayıtlara esas olan işlemin niteliği, açıklama sütununa yazılır. İşlemlere ait rakamsal tutarlar ise ilgili sütuna yazılır. Bu tutar sütunlarının toplamları ise toplam sütununa yazılır. Gider sayfalarındaki tutarların yazıldığı sütunların toplamı, gider sayfasının toplam sütunundaki tutara; aynı şekilde gelir sayfalarındaki tutarların yazıldığı sütunların toplamı da gelir sayfasının toplam sütunundaki tutara eşit olması gerekir. Şayet bu eşitlik sağlanamıyorsa kayıtlarda hata var demektir. Bu durumda, hatanın bulunup düzeltilmesi gerekir. Gelir ve gider sayfaları kendi aralarında birbirini sıra numarası ile takip eder. Giderler kaydedilirken birinci sayfa dolunca ikinci sayfanın gider satırlarına devam edilir. Aynı şekilde, gelirlerde kaydedilirken gelir sayfası dolunca takip eden gelir sayfasının gelir satırlarına kayıt yapmaya devam edilir. Karşılıklı sayfalardan biri, yapılan kayıtlarla dolduğu zaman diğer sayfalardaki boş satırlar da iptal edilerek sayfanın toplam rakamları alınıp takip eden sayfaya geçilir. Dönem sonuna kadar kayıtlara bu şekilde devam edilir. İşletme, mal ticareti ile uğraşıyorsa dönem başı mal mevcudu, işletme defterinin gider sayfasının ilk satırına, satın alınan mal sütununa kaydedilir. Eğer, işletme mal ticareti ile uğraşmıyorsa örneğin; hizmet işletmesi ise gider sayfasında yer alan, satın alınan mal sütunu ile gelir sayfasında yer alan, satılan mal sütunu kullanılmaz. Şayet, kayıtlarda hata yapılmışsa hatalı rakamın veya yazının üstü okunacak şekilde tek çizgi çizilmeli, üst tarafa veya ilgili sütuna doğrusu yazılmalıdır. C) İşletme Defterinde Dönem Sonu İşlemleri 1.) Defterin Toplanması ve Kontrolünün Yapılması İşletme hesabı defterinin gelir ve gider sayfalarının toplamları, dönem sonunda alınır. Buna göre, gelir tarafı gider tarafından fazla ise aradaki fark kadar işletme kar etmiştir. Fakat gider tarafının toplamı gelir tarafının toplamından fazla ise aradaki fark kadar işletme zarar etmiştir. Kar elde edilmişse gider sayfasına, zarar edilmişse gelir sayfasına yazılarak hesap özetinde denklik sağlanır. Böylece gelir ve gider toplamları eşitlenmiş olur. İşletme hesabı özetinin gelir ve gider tarafının toplamlarının eşitlenmesinde her iki tarafta yer alan KDV tutarları dikkate alınmaz. İşletme hesabı defterine kaydedilen işlemleri ayrıca işletme hesabı özeti olarak Gelir vergisi beyannamesindeki ilgili tabloya kaydedilir. 2.) Envanter İşlemlerinin Yapılması İşletme hesabına göre defter tutanlardan mal alım satımı yapanlar, hesap dönemi sonunda mal envanteri çıkarmak zorundadır. Bu işletmeler, işe başladıkları tarihte ve bundan sonra da her dönemin sonunda, mal mevcutlarını saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle tespit ederek işletme hesabı defterine kaydederler. İsteyenler, ayrı bir envanter defteri tutarak mal envanterini bu deftere kaydedebilirler. 3.) İşletme Hesabı Özetinin Düzenlenmesi İşletme hesabına göre defter tutanlar, her hesap döneminin sonunda işletme hesabı özeti düzenlerler. İşletme hesabı özetinin sol tarafına giderler, sağ tarafına ise gelirler kaydedilir. İşletme hesabı özetine aşağıdaki maddeler birer kalem halinde ayrı olarak yazılır. Gider sayfası • Hesap dönemi başındaki mal mevcudunun değeri, • Hesap dönemi içinde satın alınan malın değeri, • Hesap dönemi içinde yapılan bütün giderler, • Varsa dönem karı yazılır. Gelir sayfası • Hesap dönemi içinde satılan malın değeri, • Hesap dönemi içinde hizmet karşılığı veya diğer yollarla elde edilen bütün gelirler, • Çıkarılan envantere göre hesap dönemi sonundaki mal mevcudunun değeri, • Varsa dönem zararı yazılır.
