Yıldız Günü ve Yıldız Zamanı

Saat koordinat sisteminde bir yıldızın H saat açısının ölçülmesi bize yıldız zamanını belirleme olanağını verir.

H saat açısı, yıldızın her meridyen geçişinden sonra 0 den 360° ye kadar düzgün olarak artar. Ardı ardına iki meridyen geçişi arasındaki zaman aralığına bir yıldız günü, H saat açısının belirlediği zamana yıldız zamanı denir.

Bir yıldız günü 24 yıldız saati, bir yıldız saati 60 yıldız dakikası, bir yıldız dakikası 60 yıldız sanıyesıdir. Bir yıldızın H saat açısı, zamana ve yıldızın gök küresi üzerindeki yerine bağlı olarak değişir. Herhangi bir yıldız meridyende iken bir başkası doğma veya batma durumunda olabilir. Yıldız zamanı tanımında herhangi bir yıldız yerine, gök küresi üzerinde bir yıldız gibi hareket eden ve özellikleri çok iyi bilinen ilkbahar (Koç) noktası alınır.

Böylece yıldız zamanı ilkbahar (T) noktasının saat açısı ile ölçülür. Bedii bir gözlemciye göre yıldız günü, Y noktası bu gözlemcinin meridyeninde olduğu an başlar. Diğer bir deyişle: Y noktasının saat açısı sıfır olduğu zaman yerel yıldız zamanı sıfır ve herhangi bir anda bu noktanın saat açısı o yerin yıldız zamanıdır. Böylece bir yıldız günü, ‘•’ noktasının gözlemcinin meridyeninden ardardına iki geçişi arasındaki zaman aralığı olarak alınır. Bu noktanın hareketine paralel olarak çalışan saate, yıldız saati ve onun gösterdiği zamana yıldız zamanı denir Bir yerde herhangi bir andaki yıldız zamanı T, gözlenen yıldızın sağaçıklığı u olmak üzere bu ikisi arasında,
T=H + α
bağıntısı vardır. Herhangi bir yıldız, gözlemcinin meridyeninde iken H= 0s
dir. Buna göre T = α olur. O hâlde yıldız, gözlemcinin meridyenine geldiğinde onun (α) sağaçıklığı o andaki yerel yıldız zamanını verir. Bu özellikten yararlanarak gözlem evlerinde kullanılan yıldız saatleri ayarlanır. Ya da ayarlı bir yıldız saati kullanılarak, yıldız meridyene geldiği anda, o saatin gösterdiği zaman, yıldızın sağaçıklığını verir. Böylece yıldızın sağaçıklığı yaklaşık olarak bulunabilir veya var olan değerinin doğruluğu kontrol edilebilir. Y noktası gök yüzünde sabit değildir.

Ekliptik boyunca batıya doğru çok yavaş bir hareketi vardır. Bunun sonucu olarak:

Bir yıldız gününün uzunluğu, herhangi bir yıldızın gözlemcinin meridyeninden ardı ardına iki geçişi arasındaki zamandan ortalama olarak 1/120 saniye kadar daha kısadır. Y noktasının batıya doğru olan bu kayma hareketi düzgün olmadığından bir yıldız gününün gerçek uzunluğu sabit olmayıp çok küçük bir değişim gösterir.
Güneş ZamanlarıGünlük yaşantımızda kullandığımız, sabah, öğle, akşam tanımları Güneş’e göre yapılmıştır. Yıldız saati Güneş’in hareketine ayak uyduramaz ve bu nedenle yıldız zamanı günlük yaşantımız için kullanışlı değildir.

Günlük yaşantımızda zaman ölçümü için Güneşin hareketini kullanmak daha uygun olur Ancak Güneş’in görünürdeki hareketi düzgün olmadığı için bir kaç farklı zaman tanımı yapmak zorunlu hâle gelir. Görünen Güneş diskinin merkezinin H0 saat açısı ile belirlenen zamana, gerçek güneş zamanı denir.

Görünen
güneş diskinin merkezi, gözlemcinin meridyeni üzerinde bulunduğu zaman, bu gözlemci için yerel gerçek güneş zamanı sıfır saat, yani öğle zamanıdır. Bu durumda da yıldız zamanı ite gerçek güneş zamanı arasında,

T= a0 + H0


bağıntısı yazılabilir Yıldız zamanı düzgün ilerler ve ona göre çalışan bir mekanik veya elektronik saati yapmak kolaydır.
Eskiler, bir çubuk gölgesinden yararlanarak yaptıkları güneş saatleri ite, yerel gerçek güneş zamanını tayin ediyorlardı. Ancak, bu oldukça kaba bir zaman tayinidir. H0 in akışına ayak uyduracak bir mekanik saat yapmak oldukça zordur. Çünkü Güneş, görünen hareketinde Yer etrafında eliptik bir yörüngede hareket eder. Bu hareketin hızı günden güne değişir, ve ocak ayında, haziran ayındakıne göre daha hızlıdır (Seki 1.5).

Bu durum, güneş günü uzunluğunun mevsimden mevsime değiştiği anlamına gelir. 23 Aralık’ta, Eylül’de olduğundan 51 saniye daha uzundur. Gerçek güneşin doğma- batma zamanları ile gerçek güneş günü uzunluğunun aydan aya olan bu değişiminin iki nedeni vardır. Birincisi, Güneş eküptik dairesi boyunca hareket ederken, zaman ölçümü ekvator dairesi boyunca yapılmaktadır Güneş’in ekliptik dairesindeki hızı düzgün bite olsa onun ekvator üzerindeki iz düşümü düzgün hareket etmez, ikincisi, Güneş’in görünen hareketinin eliptik yörünge hareketi nedeniyle düzgün olmamasıdır.


Gerçek güneş zamanının düzgün akmaması nedeniyle bir ortalama güneş kavramı geliştirilmiş ve ortalama güneşin hareketine dayalı ortalama güneş zamanının kullanılması öngörülmüştür. Ortalama güneş için şu koşulların sağlanması istenir:

1. Ekvatorda hareket etsin.
2. Hareketi düzgün dairesel olsun.
3. Yıllık dolanımım gerçek güneşte aynı anda tamamlasın.
4. Kısa zaman aralıkları için γ nın yeri sabit kabul edilsin.


Alıntı